الخميس، 29 فبراير 2024

جانگۆری (كورتەچیرۆك)

عبدالرحمن بامەرنی

ئەڤ كۆلانەیە! نەخێر دبیت یا دی بیت، ما كی دزانیت، كۆلانێن ڤی تاخی ھەمی ب ئێكڤەدچن. ما دێ بۆچی سەرێ خوە گێژكەم، ھەر كۆلانا من دوو ژنكێن دەرسۆكێن سپی ل سەری دیتن، ئەو كۆلانا وانایە، ئەڤە ژبلی دەنگێ قیژیا و گریێ و نالە نالێ و دا ژبیرنەكەم، ھاتنا من بۆ ڤێ كۆلانێ، ئەو ھەڤالێ من بوو و جانێ خوە كرە قوربان، ئەزێ ھاتیم تشتێن وی، جل و بەرگێن وی رادەستی مالا وان بكەم! ئەز دزانم ژی دێ پرسیارا ژمن كەن، ئەرێ دێ گەلەك پرسیارا ژمن كەن، چاوان ھاتە كوشتن، كێ كوشت؟ دێ بێژنە من، ما تو لدەف نەبووی، ما كەس نەبۆ بێژیتێ ژ چەپەری نەھێ دەر و گوللە كەسێ ناس ناكەن!

لدویڤ ناڤ و نیشانان ئەگەر بیردانكا من ھاری من بكەت، نوكە ئەز یێ د كۆلانێدا، ئەرێ ئەڤە ئەز یێ د كۆلانێدا، ئەڤە ئەو كۆلانەیە یا ئەز لێدگەرم و شنی ھاتە بیرا من، ئەڤە ھەمان كۆلانە یا من ب دەھان جاران دایە سەر پێن خو، ئەرێ باش بیرا من دھێت، ئھا لبن ڤێ بێلایێ بوو و ئەڤە ھەمان ئەو دەرگەھە ئەز ل بەر راوەستیاییم، ھێشتا ئەو دەرگەھەیە و تشتەك ژێ نەھاتیە گوھورین، ئەو بێھنەك بوو ئەز یێ ل بەر راوەستیای، من وێرەكییا چوونا ژوور نەبوو و ل دووماھیێ من دەرگەھـ قوتا و دەرگەھـ ل سەر من ڤەبوو و سێ زەگزەكە ژ دەرۆكێ وێ دەركەفتن، ئێكی پرسیار ژمن كرن و ئێكی دارەك د دەستیدا بوو و تشتەكێ گران ب پەحنكا پاتكا من كەفت، ل نەخوشخانێ گوتنە من، ئەڤە دوو رۆژە تە ئاگەھـ ژخوە نە و نە من زانی كێ ئەز بریمە نەخوشخانێ بۆ چارەسەریێ و نە وان زانی، چاوان ئەز ل بەر دەرۆكێ نەخوشخانێ ھاتیمە دیتن.
بەری دوو حەفتیان بوو، ئەز و ئەو د رەبیێ دا بووین، ھەما مە ھند دیت ترۆمبێلەك یا بنك مە ڤەدھێت، ئالایەكێ رەش یێ پێڤە و یا ل سەر نڤیسی لاالەالااللە و ھێشتا ئەمێن بەھتی و مە نەزانی ئەم چبكەین، ئەوی چەپەر گرت و بەرێ ئارپیچیێ دایێ و خودێ دزانیت ئەگەر ئەو نەبا، كتەك ژمە ئەڤێن د رەبیێدا نەدمانە ساخ و نوكە ژی ئەز یێ كەل و پەلێن وی یێن ماین، دئینم، دێ بەمە مالا وان، نوكە خێزانا وی، دەیكا وی، ھەڤژینا وی دەھان پرسیار د سەرێ واندانە و نزانم دێ ھەر ب بەھیا خوەڤەبن، یان دێ من د پرسیارارا ھێلن.
ل وێ كۆلانێ و لبن وێ بێلایێ چیرۆكا من و وێ گەلەك نە ڤەكێشا، برایێن وێ بوون، پسمامێن وێ بوون، خودێ دزانیت چ كەس بوون؟! بتنێ من دڤیا پرسارەكێ بكەم، ھەر پرسیار با، خو داخازكرنا كوپەكێ ئاڤێ ژی بایە، بەلكی من ژمارا وێ یا تەلەفونێ، حسابا وێ یا فەیسبووكێ بدەست خوڤە ئینابایە و لێ دێ بێژی ڤان كەسان یا ل بەر من دانایی، سیخوریا ل سەر ھاتن و چوونا من كری و ھێشتا دەستێ من نەچوویە سەر دەرگەھی، وان خوە ل بەر سینگا من دیت و ھێشتا بدروستاھی من نەزانی چ كەسن، وان چ ژمن دڤێت، من خوە دبێ ھوشیێ دا دیت و ئەڤا ھین دبینن یا ب سەرێ من ھاتی و نوژداران یا گوتیە من، تو یێ ژمرنێ ڤەرەستی، كا تە كەرەكێ نانی بخێرا خوە دایە كیژ ھەژاری!
ھەڤالێ من گوت، ئەز مالا بێلایێ ناسدكەم و دو خانیا یا ژمە وێڤەتر، ناڤێ كچا وان پەرییە و ھەڤالا خویشكا منە، خویشكا من بەحسا كورەكی دكر، بەلا خو ژێڤەنەدكر و گەلەك بۆ نەخوشدكر و دێ دگەل خویشكا خوە ئاخڤم بۆ وێ بەحسا تە بكەت و تو ژوان مرۆڤان نینی، ھێشتا چ پەیڤێن دی ژ دەڤێ وی دەرنەكەفتین، ڤێ ترۆمبێلا مال میرات بەرێخوە دا رەبییا مە، ئەوی خوە كرە قوربان و نەھێلا ئەو تیرورست كتووجوتانێ بمە بكەن. ب ھەر حالێ بیت، ئەڤە ئەز یێ ل كۆلانێ، ئەڤە ئەو كۆلانە یا ئەز تێدا ھاتیمە قوتان و ئەڤە ئەو كۆلانە یێ ھەڤالێ من دناڤ رەبیێ دا جانێ خوە گوری مە كری و ئەم رزگار كرین و دڤێت قەستا مالا وان بكەم، بێژمێ كورێ وە یێ شەھید بووی، جانێ خوە یێ كریە قوربان دا ھەڤالێن خوە رزگار كەت، دێ بێژمێ كورێ وە جانێ خوە یێ كریە قوربان دا خودانێن ئالایێ رەشێ پەرتی دەستدرێژیێ ل سەر ئاخ و نامووسا مە نەكەن و زارۆكێن مە د پاراستی بن و پیرۆزیێن مە نەھێنە سوتن و ھەتككرن. نوكە ئەز یێ ل بەر دەرۆكێ وان، ئەرێ ئەز یێ پشت راستم ئەڤە دەرۆكێ مالا وانە و من دەوسا خوە دروست یا گرتی و تشتێ ئەز دوو دل كریم، ئەز سیمایێ چ بەھیا لڤێ كۆلانێ نابینم و ھێشتا ئەز یێ دڤێ دوو دلیێ دا، ئەز ل دەنگێ دەرۆكێ مالا بێلایێ زڤریم، من ئەو دیت، ئەرێ ئەو بخوەیە، ئەڤە ئەو كچە یا من دڤییا ب ھەڤالینیا من رازی بیت، ئەڤە ھەمان كچە یا ئەز ھاتیمە بەر دەرێ وان و من دەرگەھێ وان قوتایی و برایێن وێ، پسمامێن وێ خودێ دزانیت كی بوون، ئەز نەمری نەمایی كریم و ھێشتا من بەرێ خوە ژ مالا وان نە وەرگێرایی، ھێشتا من دەرگەھێ مالا ھەڤالێ خوە نەقوتایی، دەرگەھـ بخوە ڤەبوو، ئەرێ ئەز ل دەنگێ ڤەبوونا دەرگەھی زڤریم، ھەڤالێ من ژناڤ دەركەفت، ھەڤالێ من، ئەرێ ھەڤالێ من ئەڤێ جانێ خوە كریە قوربان و ژیانا مە رزگار كری، من ب ھەردوو چاڤێن خوە دیت، ھەڤالێ من بوو ژ مالێ دەركەفت، جلێن وی د رەش بوون، خەمگینی پێڤە دیار بوو و دایكا وی و ھەڤژینا وی دگەلدا دەركەفتن، من ھەڤالێ خوە دیت و دەیكا وی و خویشكا وی ژی من دیتن و خەمگینی ب وان ژیڤە یا دیار بوو و دایكا وی گوتێ، دێ كیڤە چی كورێ من، ما ئەڤرۆ ژی دێ چیە بەھیێ؟، ھەڤالێ من گوتە دەیكا خوە، بەلێ دادێ ئەڤرو ژی دێ چم و سوبەھی ژی دێ چم و ھەمی پێنج شەمبیان ژی دێ چمە سەر گورێ ھەڤالێ خوە و ناڤێ من ئینا، گوتێ ئەوا وی كری، جانێ خوە كرە قوربان و نوكە ئەز یێ دناڤ وەدا، ما ھێشتا قەنجیا وی كێمە ل سەر من و كەلا گرییا د حەفكا ویدا ئەز ل ھەمی تشتەكی ب گومان ئێخستم، ئەڤ تشتێن ددەستێ مندا یێن كێنە و كی جانگوری یە و كی كێ رزگار كریە!
ــــــــــــــ
د گوڤارا پەیڤ ژمارە 195 دا بلاڤبوویە

دلێ زارۆكان نەشكێنن!

عبدالرحمن بامەرنی

وێ رۆژێ ب رێكا سەمونخانێ ڤە، جیرانەكێ مە دەستێ كورێ خوە گرتبوو و كچا وی یا بچیك كو سالەك یان دوو دناڤبەرا ژیێ واندانە، ددیفرا دكرە گری و دگوتێ ئەز ژێ دێ ھێم، لێ بابێ وێ ب لێحەیتاندن دگوتێ، بزڤرەڤە ھەكە ئەز بۆ تە (قاقا) ناكرم. ب ھەر حال كچ دگریرا ھێلا و ئەم پێكڤە بەرەڤ سەمونخانێ چووین. من گوتێ جیران دیارە تە كورێ خوە گەلەك خوشتر دڤێت؟ گوت مانێ ئەڤە برایێ سێ خیشكانە و پێنەڤێت دێ من خوشتر ڤێت. من گوتێ جیران ئەز بۆ تە بەحسا بابەكی بكەم، من ھوسا یا خاندی، ئەو ژی بابەكی حەێژكرنا خوە دابۆ كورێن خوە بتنێ و یاری دگەل كچا خوە یا بچیك نەدكرن، رۆژەكێ ل كچا خوە یا پێنج سالی حەیتاند، ژبەركو كاغەزا تایبەتا پێچانا دیاریا ددا بەر مەقەسێ و تورەییا ڤی بابی زێدەتر لێھات، دەما دیتی كچا وێ یا عەلبكەكا بچیك ب وێ كاغەزێ د خەملینیت! سپێدێ ڤێ كچا بچویك ئەو عەلبكا بچویك ئینا و گوتە بابێ خوە ئەڤە دیاریا منە بۆ تە و بابێ وێ دیاریا وێ ژێ وەرگرت،

لێ بابێ وێ دوبارە تورەییا خوە دیار كر، دەما ئەو عەلبك ڤەكری و دیتی یا ڤالایە، ئینا ل ڤێ كچا بچیك حەیتاندەڤە و گوتێ، دەما تە بڤێت دیاریەكێ بدەیە كەسەكی، یا پێدڤییە تشتەك دناڤ وێ دیاریێدا بیت یا ڤالا نەبیت و ئەو عەلبك كرە د تەنەكا گلێشیدا و تژی چاڤێن كچا وی رۆندك بوون و گوتە بابێ خوە، بەلێ ئەو عەلبك یا ڤالا نەبوو، من بۆ تە تژی ماچ كربوو و دەما بابێ وێ ئەڤ گوتنە ژ دەڤێ وێ گولێبووی، ھەروەكو ئاڤەكا تەزی ب سەرێ ویداكری و كەیفا خوە ب كچا خوە ئینا و ئەو عەلبك ژ تەنەكا گلێشی دەرێخستەڤە و ل خوە ئینادەر، كو یێ ماچا ژوێ عەلبكێ دئینتە دەرێ و كچا بچیك ژ كەیفا نەشیا خوە بگریت و دەست قوتان و ئێدی بابێ وێ زانی، وی چەند نەدادی یا ل ڤێ زارۆكا بچیك كری و سوزدا چ جارەكا دی جوداھیێ دناڤبەرا زارۆكێن خوەدا نەكەت، جلفەكا شەرمێ ب سەر جیرانێ مندا گرت و خو بكورێ خوڤە مژویل كر.

ـــــــــــ
رۆژناما ئەڤرو، ژمارە: (3489) ل 2024/2/27
گوشا بیناھی

سەرەدانا نەخوشی ئەركە لێ نەخوشتر لێنەكەین!

عبدالرحمن بامەرنی

بەری دوو سالان بۆ یان زێدەتر، كەسەكێ ھەڤال و ناسیار و خودان خێزان، تووشی نەخوشیەكا گران ببوو، نوژداران بێ ھیڤی كربوو و بەردەوام ناسیار و ھەڤالان سەرەدانا وی دكر، لێ راستی بیت سەرەدانێن من ژ یێن وان كێمتر بوون، ژبەركو مالا وان درێكا مالا مەدابوو، گەلەك جاران ل سەر بەربانكی من ددیت و ئەز دا ل نك راوەستم و ژ دێمێ وی دیار، سەدان پرسیارێن بێ بەرسڤ د مێشكێ ویدا ھەبوون، وی ھزر دكر دێ پرسیارا نەخوشییا وی كەم، بێژمێ سەلامەتی بیت و ئەڤە قەدەرا خودێ یە و لێ راستی بیت من دل نەددا ڤێ بێژمێ، خودان خێزان بوو، زارۆك ھەبوون، چ موچێن فەرمی نەبوون ل پشتی مرنا وی، داھاتەك بۆ خێزانا وی بھێت و تە بڤێت ئەو ھزرێن نەخوشیا خوە بكەت و ژ مرنێ بترسیت یان ژی ھزرێن خێزان و زارۆكێن خوە بكەت، پشتی مرنا وی، دێ چارەنڤیسێ وان بیتە چ؟! لێ ژ خواندنا من بۆ دێمێ وی، بابەتێ نەخوشیێ من بەحس نەدكر، ھەر وەكو كەسەكێ ل سەر خوە و ژیان ل بەر سینگا یا ڤەكری من بەرێخوەددایێ، دا بیرھاتنەكێ بۆ بێژم، وی كێشمە ناڤ سوحبەتەكێ، ھەر سوحبەتا با، بتنێ دویری نەخوشیا وی، دویری بارودوخێ نەخوش یێ ژیارێ و بڤێ چەندا كورت ئەز دشییام بشكورینەكێ بێخمە سەر لێڤێن وی، ھەر چنەبیت ھیڤیەكێ بۆ بەردەوامیا ژیانێ بدەمێ و لایەنەكێ روھن بینمە بەرچاڤێن وی. كو ب مخابنیڤە پرانیا جاران دەما ئەم سەرەدانا نەخوشان دكەین، ئەم دبینە ئەگەر كو نەخوشیا وی ل سەر وی گرانتر لێبھێت.
ئەز دێ بەحسا نمونەكا دانوستاندنەكێ كەم دناڤبەرا من و ھەڤالەكیدا، ئەوی ھوسا بەحسا سەرەدانا نەخوشەكی كر، گوت ئەم چووین سەرەدانا كەسەكی بكەین و ئەڤا وی دگوت ل سالێن ھەشتییان بوو ژ چەرخێ دەرباز بووی، گوت ئەم چووینە مالا وان ژبەركو بۆ چارەسەریێ بربوو باژێرێ مووسل دەف نوژدارەكێ زیرەك و ئەم ژی یێ دل دلی وی ددەین و دبێژینێ خوە ب ھێز بێخە، دێ رابیە ڤە، ئەڤە بتنێ پەژیكەكە، مە دیت دوو ژن ژی یێن سەرە ھاتنە ژوور و ھاتبوون سەرا نەخوشی بدەن و وان ژی سوحبەت ڤەكرن و گوتێ: ئەرێ نەخوشیا تە ھەرا گران تر لێدھێت، رەنگێ تە یێ زەرتر لێھاتی و ئەڤە چیە چ نیشانێن باشیێ لتە پەیدا نەبوونە، ما تو چبوویە دەف كیژ نوژداری؟ نەخوشی ژی بەحسا نوژدارێ خوە یێ مووسل بۆ كرن، ژنەكێ ژوان گوتێ ھەی دەیكا تە نەمینیت و بەحسا كەسەكێ دی بۆ كر ژ تاخێ وان چبوو دەف ھەمان نوژدار، لێ ژ نەخوشییا وی یا گران ژیانا خوە ژ دەستدابوو و گوتێ ھەر كەسێ چوویە دەف وی نەوژداری سەرێ خوە نەراكریەڤە. ھەڤالێ من گوت درێژناكەم، پشتی سێ رۆژان نەخوشێ مە ژی وەغەر كر و ئەز پشت راستم، ئەگەر ئەو ھەردوو ژن نەبانە، دبیت رەوشا نەخوشێ مە باشتر بایە.
ژڤان ھەردوو نمونێن ل سەری، دڤێت ئەم ھشیاری سەرەدانێن خوە بین و شینا ببینە ھاریكارێ نەخوشی كو نەخوشیا وی ل سەر سڤكبكەین، نەبینە ئەگەر كو ئێكجار بكەڤیتە بن بارێ خەمان و ھەر سەبارەت نەخوشیێ، نوژدارەكی د پارچە ڤیدیویەكێدا ھوسا بەحسا نەخوشیان دكر، گوت پرانیا نەخوشییان ب دەروونێ مرۆڤی ڤە د گرێداینە، ئەگەر ھزرا مرۆڤی ما ل سەر نەخوشیا مرۆڤی، ئەڤێن ل دەردوورێن مرۆڤی ھەر ئەو نەخوشی ئینا بیرا مرۆڤی، ب پشت راستی مرۆڤ دێ نەخوشتر كەڤیت و وی نوژداری ب پشتراستیڤە دگوت و دوپاتدكر، لەشێ مرۆڤی ئەو ھەمی بەرگری یێن ھەین، كو ئەو بخوە خوە چارە بكەت و دەما ئەڤێ پرسیار ژ نوژداری دكرن، گوتیێ پا تو بۆ نەخوشییا سەرمایێ وەك پەرسیڤی و تایێ چ دبێژی؟ نوژداری گوت، ئەڤ نەخوشیە گرێدای سەرمایێ نە و خو نەپاراستنا مرۆڤی و كارێ گران.
كورتیا بابەتی ھەمی تشت دكەڤنە بن ھێزا راكێشانێ و ئەگەر مرۆڤ یێ رەشبین بیت، دێ تشتێ خراب ھێتە رێكا مرۆڤی و بەرۆڤاژی و گوتنەكا ھەی دبێژیت گولا بچینە دێ گولان ھەلینی و بلا مرۆڤ گول بیت و نە بتنێ بۆ سەرەدانا نەخوشی مرۆڤ گولان ببەت، بەلكو فەرە ئاخفتنێن مرۆڤی ژی گول ژێ ب بارن.
ــــــــــــــــــــ
ـ رۆژناما ئەڤرو ژمارە (3478) یا رۆژا 14/2/2024

دابونەریت و سوشیال میدیا و بەرئێككەفتنا ھێزان

عبدالرحمن بامەرنی

ئەز دێ نڤیسینا خوە ب دوو پرسان دەستپێكەم، ئەو ژی:
ـ ئایا سوشیال میدیا، دابونەریتان رەد دكەت؟
ـ ئایا دابونەریتان شیانێن بەرسینگرتنا سوشیال میدیایێ ھەنە؟
ئەگەر ھەمان پرسێن خوە ب رەنگەكێ دی ب ئازرینم:
ـ ئایا ھێشتا خێزانا كوردی وەك بەرێ گرنگیێ ب دابونەریتان ددەت؟
ـ ئایا پشتی ھاتنا پێلێن تەكنەلوجیایێ و سوشیال میدیایێ، خێزانا كوردی بەشەك ژ دابونەریتێن خوە بەرزەكرینە؟
دبیت ھەبن بێژن، ھێشتا زوویە ھەڤبەركرنەكێ دناڤبەرا (دابونەریت و سوشیال میدیا)یێدا بكەین، ژبەركو ھەردوو دگەل ئێك ناھێنە بەراوردكرن، ب مەبەستا چ پیڤەر نین بۆ لێكنزیكبوونا وان! ئەز ژی دبێژم راستە ھەردووك پێكڤە ناھێنە ھەڤبەركرن، ژبەركو سەدان سالە دابونەریت وەك خوە بەردەوامیێ دكەن، تایبەت ژی ئەم كومەلگەھەكین پێگیریێ ب دابونەریتان دكەین. د دەمەكیدا پێگەھێ عەشیرەتێ لدەف مە قەبارێ خوە یێ ھەی و ژبیرنەكەین ژی، ئەم كومەلگەھەكێ ئایندارین و تشتەك ب ناڤێ سوشیال میدیایێ جھێ مەترسیێ نابیت، كو ئەم خوە ژێ ب پارێزین! لێ ئەڤە وێ رامانێ ناگەھینیت، كو بابەت نەھێتە ئازراندنێ، ئەو تشتێ ئەز پالڤەدایم ل سەر ڤێ ھەڤبەركرنێ راوەستم ژی، پەیدابوونا تارمایێ سوشیال میدیایێیە ل سەر داب و نەریتان و مەبەستا من بڤێ ھەڤبەركرنێ ژی ئەو نابیت، ئەز دابونەریتان ب سەر سوشیال میدیایێ بێخم یان بەرۆڤاژی، لێ مە بڤێت و نەڤێت، ئەم یێ بەرەڤ تونێلەكێ ڤە دچین، رەنگە باشتر بیت، رەنگە خرابتر ژی بیت و لێ یا گرنگ، دڤێت ئەم بەرھەڤییان بۆ بكەین، ئەگەر ھات و خرابتر ژی بیت، كو زیانێن مە یێن كومەلایەتی كێمترین بن.
دابونەریت یان سوشیال میدیا؟!
ژبەركو ئەم یێ ل سەر دابونەریتان راھاتین، پترییا جورێ پەیوەندیێن وێ، سنورێن وێ و ھێلێن سورێن وێ دزانین، كو نابیت كەس خوە د سەررا ب ھاڤێژیت و بەزینیت. بویە دڤێ نڤیسینا خوەدا، دێ ئالیسەنگیێ ب لایێ سوشیال میدیایێ دا بەردەم، ژبەركو ھەم تشتەكێ نوویە و ھەم ب شێوازەكێ دی و فورمەكێ دی، سەرێ خوە یێ ھلدای، بگرە ژ جورێ پەیوەندییان، بگرە ژ تشتێن قەدەغەكری و شەرم و عەیبان، بگرە ژ پێزانینان و راستییا گەلەك تشتان، بگرە ژ ئەوان تشتێن مە دوھی ب شەرم دزانین، ئەڤرو ھەمان تشت ب ئاسایی دبینین و ھەر بەحس ژی ناكەین..!
گرنگیا بابەتی:
گرنگیا ڤی بابەتی د گرنگییا سوشیال میدیایێ بخوەدا دبینم، ژ ئەوا سوشیال میدیا پێشكێش دكەت، تایبەت ژی د بوارێ خواندن و فێركرنێدا و چاوانیا خوە گونجاندن و مفا وەرگرتنا مە ژ سوشیالێ بگشتی، بۆ وان ھەمی پێزانین و شیاندانێن دكەڤنە بەر دەستا مە و ئەم د روونشتی و ب ھەروە دشێین ھەمیان وەربگرین و ئەڤ ڤەكولینە رەدكرنا دابونەریتان نینە، لێ ھەڤبەركرنەكە، ئەگەر ئەم دروست بكاربینین، دێ كومەلگەھێ مە بەرەڤ چ عاقارەك چیت و ئەگەر مە دروست بكار نەئینا، دێ كومەلگەھێ مە بەرەڤ چ عاقارەك چیت؟ ئەگەر ئەم دناڤبەرا ھەردوكان ژیدا بمینن و ئایا دێ پێلێن سوشیالێ بەرێ مە دەنە كیڤە؟! مەبەستا من ژی زێدەتر ل سەر ھەلبژاردەیا سیێ یە، ئەگەر ئەم دناڤبەرا ھەردوویاندا دەستەداھێل بین و مە چ بەرھەڤی بۆ نەكربن! كورتییا وێ ژی، كومەلگەھێ مە ژلایێ دابونەریتان، گوھورین یێ ب سەردا ھاتین، ئەڤ گوھورینە ژی ژ ئەگەرێ ڤەكێشا خەلكی بوویە ژ گوندان بۆ باژێران، ژ ئەگەرێ قەیرانێن سیاسی و ئابوری و ئێدی گوھورین بوونە راستی، كومەلگەھا بەرییا سیھـ سالان گوھورین ب سەرداھاتن و لێنێرینا خەلكی یا ئەڤرو نە وەك یا بەری سیھـ سالانە.
چەند پرسێن گرێدایی سوشیال میدیایێ:
ـ تێگەھـ و گرنگییا سوشیالێ ل سەر ئەڤرویا مە.
ـ رولێ سوشیال میدیایێ د ئاڤاكرنا كەسایەتییاندا.
ـ رولێ سوشیالێ د دروستكرنا تورا پەیوەندییان و بلاڤكرنا پێزانیناندا.
ھەڤكێشەییا ھێزێ
ئەگەر دابونەریتان و سوشیال میدیایێ وەك دوو ھێزێن دكەڤنە بەرئێك وەربگرین، دڤێت ئێكەم جار جوداھیا دناڤبەرا ھەردوو ھێزاندا دیار بكەین، ھەڤدژییا ھەردوو ھێزان، ب بەرئێككەفتنا ھەردوو ھێزان، ئاراستێ ھەردوو ھێزان، كو ئەڤەنە وەك وێ ھەڤبەركرنێ جودا دكەن و لایەنەكێ بەرسڤا ھەردوو پرسیارێن مە یێن دەستپێكی ددەت، ئەڤێن ل دەستپێكا نڤیسینا خوە مە ئازراندنین، دا بزانین سەنگا خورتیا ڤان ھێزان د چ رایە؟!!
ھێزا دابونەریتان
مەزنترێن ھێزا دابونەریتان، عەشیرەت و ئاینن، چەند پێگەھێ عەشیرەتێ یێ ب ھێز بیت، كێشیێن جڤاكی لدویڤ پیڤەرێن عەشیرەتێ دێ ھێنە چارەسەركرن، چ ئەو كێشەیە د (پوزەتیڤ بن یان نەگەتیف) و ئەگەر ئەم خواندنەكێ ژی بدەینە ئەڤرۆیا كومەلگەھێ خوە، ھێشتا ئەڤ پێگەھە یێ خورتە، خەلك ب ناڤێ عەشیرێ دھێنە ناسكرنێ، كێشێن جڤاكی ب عەشیرێ دھێنە چارەسەركرنێ، ھەر بوویەرەك، پێشھاتەك ژی دروست بیت، تاك پەنایێ بۆ بەر عەشیرێ د بەت و ئاین ژی ھوسا و پێگەھێ وێ یێ خورتتر لێدھێت و خورتبوونا ڤان ھەردوو ھێزان ژی، نە بتنێ بۆ كومەلگەھێ مە، بەلكو بۆ كومەلگەھێن رۆژھەلاتا ناڤین ھەمیێ تشتەكێ ئاسایینە و ئەڤێ ژی سەدەمێن خوە ھەنە، كو ئەڤە بابەتێ ڤێ نڤیسینێ نابیت.
ھێزا سوشیال میدیایێ
سوشیال میدیایێ بەشەكێ گرنگێ ژیانا رۆژانەیا خەلكی داگیركریە، بۆ ڤێ ڤەكولینێ بۆ سێ گەران من چەند جھێن گشتی ل سەنتەرێ باژێری دەست نیشانكرن، كو زێدەتر خەلك لێ د روینن، كا ئایا سوشیالێ شیایە كارتێكرنێ ل پەیوەندیێن كومەلایەتی بكەت؟ ئەو ژی چایخانەیەك بوو ل (سیكا سیلەحی) یا كەڤن و چایخانەك ل جاددا گومركێن كەڤن و ئێك ژی ل بەرامبەری پاركا نەوروز، دڤان سەرەدانێن خوەدا من فوكس د ئێخستە سەر وان كەسێن پێكڤە دھاتنە چایخانێ و د روونشتن، شوونا دانوستاندنێ دگەل ئێكبكەن ل سەر بابەتەكی، ھەر ئێكی ژوان موبایلا خوە ژ دەستێ خوە دئینا دەرێ و خوە پێڤە مژوولدكرن و بتنێ ئەو گاڤ نەبیت دەما چایچی دھاتە بەرسینگا وان و داخازیێن وان ژ ڤەخارنێ بۆ ددانان و پێنەڤێت ئەڤە ژی رێژەیی بوو، لێ من بەحسا رێژا زێدەترە. ئەڤە ژبلی مالان، كو ل چەند روونشتان من ئەڤ پرسە د ئازراند، ئایا دەما تاكێن خێزانێ لدەف ئێك دروینن، خوە ب چڤە مژوول دكەن؟ پرانیا وان دگوتن ھەر ئێك خوە ب موبایلا خوەڤە مژوول دكەت و ھەر بۆ ترانە ژی ئێكی گوت: "(ل دیوانەكێ، كو نزیكی پێنج زەلامان ژبلی زارۆكان د روونشتی بوون و مە ھەمیان ل موبایلێن خوە دنێری و من گوت، رەحمە ل دەیبابێن ئەڤێ (تیك توك) دروست كری و ئەم ھوسا مژوول كرین".
پرسیارا لڤێرە جھێ خوەدكەت، ئایا ئەو خەلكێ سوشیالێ بكاردئینن، ئایا بۆ چ مەبەست، دەم بوراندنێ یان مفا وەرگرتنێ ڤێدكەن؟!! بەرسڤا ڤێ ژی پێنەڤێت بۆ ھەردووكانە، ژبەركو سیستەمێ سوشیالێ ھوسانە، ب ژیریا خوە ئەو ل گرنگیدانێن مرۆڤی دگەریت، ئەگەر سەرەدانێن مرۆڤی بۆ ھەر مالپەرەكی بۆ نمونە، مژوولاھی بن، پێكەنین بن، روودان بن، گیانەوەر، سروشت بن، ھینگێ بەردەوام دێ ئەڤ جورێ بابەتان ھێنە سەر موبایلا مرۆڤی، ئەڤە وەك تیك توك و سناب چات و مالپەرێن پارچە ڤیدیویان پیشانددەن و ژبلی ئاساناكاریێن دی ئەڤێن تورێن كومەلایەتی دناڤ خەلكیدا بەردەست كرین، وەك (ڤایبەر، واتسابی، ماسنجەری، ئەنستگرام، تلیگرام ووووو ھتد)، كو رێكێن ئابورینە ژبۆ پەیوەندیكرنێ و پەیوەندیێن درێژ و پەیوەندیێن نھێنی دناڤبەرا كەساندا، دناڤبەرا رەگەزاندا و تا دووماھیێ و ئەم دشێین سوشیال میدیایێ ژ روویێ (دابونەریتان، كومەلگەھی)ڤە، بڤی رەنگی تەماشا بكەین، ئەو ژی (سوشیالێ ھەر تشتێ دویر نزیك كریە و ھەر تشتێ نزیك دویر كریە)،
ب بەرئێكەفتنا ھێزان
د ھەڤكێشەیا ب بەركەفتنا ڤان ھەردوو ھێزان، تشتێن نوی پەیدا دبن، ھند ژێ دباشن، مەبەستا من باش بۆ كومەلگەھی و خەلكی ب گشتی، ھند ژی نەباشن، نەباشی ژی مەبەستا من دگەل دابونەریتان ناگونجن.
دابونەریت یان سوشیال؟
دناڤ ھەردووكاندا چ دابونەریت بن یان سوشیال میدیا، تشتێ باش و یێ خراب ھەیە، دا بشێین ژ ھەردوویان تشتێ باش وەرگرین و ھەردوویان بكەینە دخزمەتا كومەلگەھیدا، دڤێت چەند رێگەچارەیان ل بەر سینگا خوە دانین و نەخشە رێیەك بھێتە دارشتن و ئەڤە ھندەك ژ وان خالان، كو رەنگە مفا ژێ بھێتە وەرگرتنێ.
1ـ خواندنێن زێدەتر ل سەر دابونەریتان و سوشیالێ بھێنە كرن، ژبەركو ب لادانا ھەر ئێكێ ژوان ل سەر حسابا یا دیتر، دێ ئاكامێن خراب ھەبن، ژبەركو كومەلگەھێ كوردی نە دشێت خوە ژ دابونەریتان رزگار بكەت و نەدشێت خوە دگەل سوشیال میدیایێ ژی بگونجینیت.
2ـ بلاڤكرنا بەردەواما خولێن پێگەھاندن و ھشیاركرنێ، چ یێن ئونلاین بن یان راستەخو و قوتابیێن ئامادەیێ و پێھەل تێدا بەشدار بن.
3ـ دروستكرنا گروپێن گەنجانە، خوە ل بابەتێن ھەمەجور بكەنە خودان، چ بەھرەیی بن، بابەتێن كومەلایەتی بن، رەوشەنبیری بن و كومڤەبوونا وان ھەبیت، لێكگوھارتنا پێزانینێن وان، دێ وان ب تشتێن باشڤە مژوول كەت.
4ـ ھەبوونا وانەكێ تا حەفتانە ژی بیت ل قوتابخانێن بنەرەتی ژبۆ پێگەھاندن و ھشیاركرنا قوتابی و زارۆكان.
5ـ ئەنجامدانا ڤەكولینێن بەردەوام ژ لایێ زانكویێ ڤە ژبۆ گوھورینێن كومەلگەھی و سلوكێ وان، رەفتارێن وان، پێشھاتێن نوی، گوھورینێن ب سەر چ دابونەریتان یان ژی سوشیالێ و ئەنترنێتێ ب گشتی دا دھێن، ژبەركو ئەڤرو ئەنترنێت بلەز یا بەر ب مەڤە دھێت و وەك لەھیەكێ یە، جھەكی رادمالیت و ل جھەكێ دی نیشتەجێدكەت.
ــــــــــــــــــــ
د كوڤارا مەتین ژمارە 244دا ھاتیە بلاڤكرنێ.

جیلێ مە و یێ وان!

عبدالرحمن بامەرنی


جیلێ مە دگوتنێ (جیلێ نەستەللا)، مەبەست ژێ، ب ساناهی یێن مەزن دبن و چ كارەكێ ب زەحمەت ناكەن، هەر چەندە ئەز چەند سالەكان ژڤی جیلی مەزنتربووم، لێ ئەز دێ بەحسا جیلێ نوكە جیلێ (فەیسبووكێ و تیك توكی)كەم. من گوت جیلێ نەستەللا، ژبەركو یێن بەری مە هەمی كارەبوون، شڤانێن كاركا بوون، د چوونە ناڤ رەزی، هاری دەیبابێن خو، زەرەر و زیانێن وان كێمتر بوون، هەر كارێ هەبا. كورتیا وێ ژی د وی جیلیدا، هەر تشتێ زارۆك و جحێلا كربا، وەك یێن جیلێ بەری وان بوو و مەزنا ژی د وی تەمەنیدا هەمان تشت دكرن. د لێكگەهشتنا هەردوو جیلاندا ئەڤ سوحبە دهاتەكرنێ، دالەهیێن جیلێ بەرێ ژی بۆ یێ نەستەللا، هەر تشتێ بۆ وان باش و بۆ جیلێ نەستەللا نەباش دگوتن و ڤەدگێران و خوە ددەرێخستن كەسێن سەركەفتی و ئەوان ژیانا خوە مسوگەر كربوو و دگوتن هین دێ كەڤنە لەپێن خوە و هین نەشێن خوە ب خودانكەن! بەهانا جیلێ نەستەللا ژی بۆ وان، دگوتن: "ئاخر جیلێ مەیە پێن هەوە ژ ئاخێ راكرین و بەری نوكە ئەگەر وە ڤیابا ژ دەڤەرەكێ بچنە دەڤەرا دی دڤیابا دەوار هەبا یان ب پیا هین چبانە، لێ نوكە ترومبێلەك ژ ئاسنی و چار تایرە لبن یا وە ڤەدگوهێزیت"، و ژبەركورتیا بابەتی ئەوا من گوتی بەسە، لێ نوكە جیلێ فەیسبووكێ و تیك توكی یە و جیلێ بەری نەستەللا هەر نەشێن خوە دگەل بگونجینن و بتنێ ب تمتمكا جیلێ نوكە داددەن و ب خریان ناڤ دبەن و جیلێ نەستەللا ژی لجهێ خوە مان، موبایلێن وان یێ ددەستێ واندا و ل پوستێن فەیسبووكێ و پارچە ڤیدیویێن تیك تیوكی دنێرن و بۆ خو زەوقێ ژ هەر تشتی دبینن و جیلێ نوكە لدەف ب روینە خار، یێ بەحسا پارەكێ خەیالی دكەن، خەیالی مەبەستا من پارەكی ژ چنەیێ بدەستڤەدئینن و د مالێدا روونشتی و لێ دا ژبیرنەكەم ژی، هێشتا تێكەلیەك دناڤ ڤان هەرسێ جیلاندا دهێتە دیتنێ و هێشتا گەنجێ هەی نزانیت خوە بدەتە دگەل كیژ جیلی ژئەڤێن من گوتین.
ــــــــــــــــــــــــــ
رۆژناما ئەڤرو ژمارە (3467) یا رۆژا 2024/1/28