بۆ ژنان.. ئەگەر وە بڤێت ھەڤژینیا وە یا سەركەفتی بیت؟!

 عبدالرحمن بامەرنی

من گوت بۆ ژنان، مەبەستا من ئەو نینە ئەز لایەنێ زەلامی بگرم و یێ ژنان بەردەم، لێ بەرێخوەدانا من بۆ زەلامی دڤێ پرسێ دا دبیت تا راددەیەكی یا جودا بیت، ب كێماسی پشتی من ئەڤ كورتە ڤیدیویە دیتی، چالاكڤانەكا ژن د میانا دیدارەكێدا دگەل پێشكێشكارەكێ ھوسان بەحسا زەلامان بگشتی دكر، دگوت: "دەما زەلام ل بازاری یان جھەكێ گشتی دچن، ھەر ژنان بكەڤیتە بەرچاڤێن وان، ئەو حەزدكەن لدویڤ بچن و بەژنا وان چاڤێن زەلامان دكێشیتە خوە، ئەڤە ژی وێ رامانێ نادەت كو زەلام بتنێ ھزرا سكسی دكەن و ژبەر ھندێ زەلام ڤێ رەفتارێ دكەت، نەخێر ژبەركو زەلام ب سروشتێ خوە وەك زارۆكەكی یە و دەما ژنان دبینیت ب دەیكا خوە د شبھینیت و ئێكەم سەرنجا وی بۆ ڤێ چەندێ یە!!

 دبیت ئەڤ نمونا من ئینای پیچەك یا سەیر بیت یان ھندەك برەنگەكێ دی سەحكەنێ، لێ راستیەك یا بۆ ھەی و دیتن ژ دیتنێ جوداھییا خوە دكەت و ھەر بۆ زێدەھی جارەكێ د پارچە ڤیدیویەكا دی دا ھوسا ب بەرچاڤێن من كەفت، خودێ كورەك دا بۆ ژنەكێ و كچا وێ یا بچیك ھاتە دەف و یاری ب وی كوركی كرن و گوتە دەیكا خوە، نوكە تە كورەك و كچەك یێن ھەین؟ ژنكێ گوتێ نەخێر من دوو كور و كچەك یێن ھەین، كچك شووك بوو گوتێ چاوان؟ ژنكێ گوتێ تو ئێك و برایێ تە و بابێ تە ژی، چاوان ئەز چاڤدێریا تە و برایێ تە یێ ژنوو خودێ دای دكەم، وەسا ئەز چاڤدێرییا بابێ تە ژی دكەم. تا ڤێرە ئەز دێ نمونێ خوە بەس كەم، لێ ئھا دروست من بەحسا تێگەھێ (چاڤدانێ یە یان چاڤدێریكرنێ)یە، ئەو پەیڤا دڤێت ھەمی ژنەك بزانیت دێ چاوان ل سەر ڤێ پەیڤێ راوەستیت و ھەڤژیینا خوە پارێزیت، پێنەڤێت ژی سەركەفتنا ھەر ھەڤژینەكێ خوشییا ھەردوو ھەڤژینانە، سەرەرای ھەژاری و نەداریێ.

دا بزڤرمە سەر بابەتێ من مەبەست پێھەی:

ئەو تشتێ ژن تێنەگەھیت، تێگەھێ چاڤدێریكرنێ یە، ھەڤژینیا سەركەفتی دڤێت چاڤدێری بۆ ھەبیت و ئەگەر باخچەك چەند یێ جوان بیت، گولێن وێ و ئەو شینكاتی و كەسكاتیا دناڤ دا، بێھنێن خوش ھەبن، لێ ئەگەر رۆژانە چاڤدێری ل وی باخچەی نەھێتە كرنێ، ئەو باخچە دێ بەرەڤ چرمسینێ ڤەچیت و ھوسان دێ گەلەك ھەڤژینان بینی كێشە دناڤبەرا واندا دروست دبن، ئەگەر لدویڤ بچی، دێ بینی وان چیرۆكەكا حەژێكرنێ دناڤبەرا خوەدا ھەبویە و دبیت چەند سالان وێ حەژێكرنێ ڤەكێشابیت و لێ دەما بوینە ھەڤژین، ھەڤژیینا وان گەلەك دوم نەكێشا و ناكوكی سەرھلدان، بوچی؟ ئەكید ئەڤ ژن و مێرە ھەمان پرسیار ژخوە دكەن یان دێ ئێك لومەكەن، مانە ھەر ئەم بووین و مە دگوت بتنێ بگەھینە ئێك بلا مە ھیچ تشتەك نەبیت، پابوچی ئەڤ كێشێن ھەنێ دروست بوون!!

یا من دڤێت بێژم بۆ كوران و كچان، بۆ زەلام و ژنان، حەژێكرن و پرۆسا ھەڤژینیێ دڤێت چاڤدێریكرن بو ھەبیت، چاڤدێریكرنەكا بەردەوام ھەبیت، نابیت كچ دقوناغا كچینیێ دا ھەمی بەرھەڤیێن خوە جانكرنێ بكەت، لڤینێن خوە، ئاخفتنێن خوە و دەما شی دكەت بێژیت مانێ خلاس ئەز ب ئومێدا خوە گەھشتم و ئێدی دەستان ژخوە بەردەت، ئەڤە مەزنترین گەفە ل سەر ھەڤژینییا سەركەفتی، ژبەركو د پرۆسا یان قوناغا ھەڤژینیێ دا تشتەك نینە ب ناڤێ ھەمی تشت بدووماھی ھاتن و ئەم گەھشتین ھیڤیێن خوە، ژبەركو شنی ھندەك تشتێن دی سەرھلددەن گرێدای ژیانێ و گرفتێن ژیانێ و ئاستەنگێن ژیانێ، كو رۆژانە تشتێن نوی پەیدا دبن، ئھا دڤێت ژن و زەلام چاوان بەری قوناغا ھەڤژینیێ دچاوا بوون، نەرماتی دئاخفتنێ و رەفتاراندا كو زێدەتر نزیكی ئێك بن، بڤی رەنگی ژی ڤێ بەردەوامیێ بدەنێ، ھینگێ نە پارە و نە ھیچ تشتەك نابیتە ئەگەر كو دووركەفتن دناڤبەرا واندا دروست بیت و دێ ژیانا وان دگەل ئێك سەرەرای ھەر تشتێ بكەڤیتە رێكا وان، یا بەردەوام بیت، ژبەركو دێ پێكڤە چارەسەرییا بۆ ئاریشەیان پەیدا كەن و ل خوشیان ژی دێ كێكێ پێكڤە كەركەن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 درۆژناما ئەڤرو ژمارە 3161 یا رۆژا 19/6/2022ێ بلاڤبوویە

 

نڤیسەرێ "ڕەشکۆ"ی دڤیا چ ب گەهینیت؟

 نڤیسینەكا نڤیسەر (شیان كانیساركی) ل سەر رۆمانا من (رەشكۆ)ی، د رۆژناما ئەڤرو* دا بلاڤبوویە.

شیان كانیساركی

نڤیسکارێ ڤێ پەرتووکێ خودان بەرهەمەکێ باشە ژ نڤیسینێ د هەمی بوارێن" چیرۆک، کۆرتە چیرۆک، ڤەکۆلین، گۆتار و هەلبەست"ان دا و هێژتا یێ د بۆهارا نڤیسینا خۆ دا، چونکی ئەڤ خۆ هاڤێتە ڕومانێ ژی و "ڕەشکۆ" بوو بەرهەمێ وی یا نەخری، ژ وەشانێن ئەڤ سالە 2022 یە، پشتی مه ب هویری و باش بەرپەر و ڕێزکێن ڤی بەرهەمی تێکڤەداین مە ب فەردیت ئەو خالێن بووینە جهێ ڕاوەستیانێ بۆ مە، بیستەکێ لسەر ڕاوەستین ڤە و بۆ خواندەڤانان دیار بکەین، هەلبەت چەند لسەر بنڤیسم دبیت خواندەڤانەک یان ڕەخنەگرەکێ دیتر بهێت و درێژتر بنڤیسیت جودا ژ وێ یاکۆ دێ بێژین، دێ ب چەند خالەکان دەست پێکەین، ژوانان:

پشتەڤانیا بەرەڤ پێشڤەبرنا هزرێ:

ژبیرکرنا دوهی و پێر خالەکا گرنگ و سەرەکیە د ڤێ ڕومانێ دا، مادەم جیهان"دونیا" هەمی ب ڕۆح و بێ ڕۆحێن خۆڤە نەیا ڕاوەستیایە و بەردەوام پێنگاڤێن د هاڤێژیت ئەگەر خۆ ب وەستیکان ژی بیت، ئەرێ تۆ ئەی مرۆڤ" خواندەڤانێ من" توژی خۆ نا هژمێری خۆدان ڕۆحەک" مێشکەک" کۆ شیانا ژیانێ و بریاردانێ هەیە؟ ئەگەر نەخێر "خودێ تە ئازاد بکەت!" ئەگەر بەلێ، پا خێزانەک" جڤاکەک" یێ ل هیڤیا تە ژ خۆ دەستپێبکە و ڤێ گرێکێ ڤەکە نەیا ئاسێ یە، خودایێ تە تویێ دایی دا تشتەک بتە بهێت گهورین و ب هیج شێوەیەکی هەبوون و نەبوونا تە وەکی ئێک نینە، نەمینە ب خەما دوهی ڤە دەست ب گهورینێ بکە، هەر چ نەبیت خۆ.

باوەری ب خۆ بوون:

ڤی بابەتی ب درێژی نڤیسکار لسەر ڕاوەستیایە، ب تایبەت باوەریا دناڤبەرا ژن و مێران دا. ئەو ب خۆ پرسیاران هەلدئێخیت و ب ڕێکا کارێکتەرێن خۆ، دبێژیت: بۆچی زەلامی نەڤێت هەڤژینا وی سەد میتران ژ دەروکێ مال دویر بکەڤیت؟ بۆچی نەڤێت کار بکەت؟ بۆچی و بۆچی...هتد دبیت ئەڤ خالە"گرفتە" کێم ببن لێ هێژتا یێن هەین" ل دەف هندەک مالبات و دەڤەران"دا کۆ بتنێ پرسیار، بەرسڤ، بریار، ڕابون و ڕوینشتن ئێک کەس بریارێ لسەر ددەت، ئەرێ ما ئەڤ چەندە نابیتە ئەگەرێ ژناڤچوونا مەزنترین و کاریگەرترین قوتابخانا جیهانی" کۆ خێرانە" ؟

"تێبینیا من لسەر ڤێ خالا بەری نوکە، ئەڤ ئاریشە بتنێ ژنان نا ڤەگریت و ئەو بتنێ ژ ڤێ سەرەدەریێ نا ناڵن، د نوکەدا گەلەک خێزانان بریار بریارا ژنێ یە، ڕاستە دێ پرسیار ژ زەلامی هێتەکرن یان دێ پێشنیارا وی وەرگرن" پشتی بەرک دچن بەر ئێک" لێ بوچوونا خۆ بێژیت ژی ب پیڤازەکێ ناچیت! نوکەژی گەلەک زەلام نەشێن سێ پێنگاڤان ژمال دویر بکەڤن دڤێت ژن لگەل بیت یان پشتی بزڤریت پێزانینان ب هویری بۆ دانیت سەر بەرکێ" ئانکۆ یا بوویە مالخوێ مالێ". باشتر بۆ نڤیسکارێ هێژا ئەڤ خالەژی لبەرچاڤ وەرگرتنا ئانکۆ سێڤ کربا دووکەر دا پتر بتام کەڤیت، چونکی ئەگەر جڤاک بیت جڤاک هەردوو ڕەگەز ئاڤا دکەت و ئەڤا دبێژنێ خێزان ژی بێی ژن و بێی زەلام ژی ئاڤا نابیت"

سالۆخدان:

بۆمە ئەڤە ژی دیاربوو کۆ پێنڤیسێ "بامەرنی" چەند یێ درێژە بۆ سالۆخدانێ چەند دشێت پەیڤان بکەت ڕومان، من نەدزانی دێ دشیاندا بیت حەزا من بۆ " ژیانێ" زڤرینیت ڤە! نڤیسکارێ بەڕێز: دبیت ئەو وێنەیێ تە دیتی و سالۆخدای لبەر چاڤێن من ژی با من وەسا جوان نەدیتبا وەکی هەوە لسەر گۆتی و نڤیسی، ئەز باوەرم " بیکاسۆ"ی ژی ئەڤ وێنە کێشابا وەکی هەوە ڕەنگکری بتام نەدبوو. ئەو ژن و وێنە هەمی وەکی درامایەکا پر کوالێتی "فور-کەی"ب تام کوردی دهاتن بەرچاڤ، ژ جارەکێ پتر چاڤێن من ژ پەرتووکێ ڤەدپەژین و دچوون پەنجەرێ یان هەلاشی و یاژ من ڤە یێ ڕومانێ دخوینم تاکۆ تەرزنکەک بسەر مرۆڤی دا دهات دا سەحکەیێ ڕومان یا ژ دەستێ تە کەفتی یان بای لاپەرێن وێ یێن ڤەداین" خواندەڤان لگەل خۆ دبرە گەشتەکا وی حەز لسەر هەی" ئەو هەلاش و پەرنجەر دبوونە لاپەرێن پەرتووکێ، دبوونە ئەو وێنە! چەند یا هزرکێشە دەمێ دبێژیت: " هەر داڤەکێ دزانی د کیرێدا شور ببیتە خار و هەر داڤەکێ دزانی کەنگی دێ بیتە دورا وێ و سەمایێ دگەل بای کەت" ئەز باوەرم دێ شێوەکار شێن تابلویەکا جوان ژێ نەخشینن و کێشن.

پرسیارێن زارۆکینیێ:

هەمی هزردکەن ئەڤ بۆنەوەرێ دبێژنێ "زارۆک" یێ بێ فامە و چ نزانیت، بیرا مە ل زارۆکینیا مە دئینیت ب تایبەت ئەو پرسیارێن " ئەز دشێم بێژم فەلسەفی" یێن مە دەیک و بابێن خۆ پێ دهێلانە ڕاوەستاندی و بێهنەکا خۆش نەدشیان بەرسڤ بدەی تا ل دویماهیێ ب برنا دکانا یان شلاقەکێ پرسیار ژ بیرا مە دبر. ڕاستە دەمەک بوو یێ بوری لێ گەلەک ژ مە"دبیت ئەم هەمی" خوزیان ڕادهێلین بتنێ ڕۆژەکێ زڤریباین وێ جیهانا سەیروسەمەر و بێ ئاریشە" وەکی حوسێن پەناهی دگۆت: خۆزی نوکەژی ئەو زارۆکینی زڤریباڤە ئەڤا ل شوینا دلێ مە، سەرچوکێن مە کون دبوون". دەمێ ئەم زارۆک خەونێن مە گەلەک بوون، هەمی تشت دجوان بوون، شەر و سلبوون و ئاریشێن مە بتنێ دانەکی ڤەدکێشا، پرسیارێن مه چ جاران ب دویماهی نەدهاتن، وەکی ل لاپەر 52 دبێژیت:

" مه پرسیارا نانی دکر، ژ کیڤە دهێت؟

دگۆتە مه، ژ گەنمی چێدبیت.

مە پرسیارا گەنمی دکر، ژکیڤە دهێت؟

دگۆتە مە، خودێ بۆ مرۆڤان یێ ڤرێکری دا بکەنە نان و بخوون.

مە پرسیار دکر، پا بۆچی خودێ نان نەڤرێدکر دا ب ساناهیتر بیت؟

ئەم د هاتینە پاشڤەبرن و دگۆت: ئەڤێن هەنێ شولێن خودێ نە و هەر کەسێ ماکێ خوە تێبکەت دێ چیتە دوزەخێ".

گرنگیا" پەیڤێ:

د ژیانا مە دا؛ ئەرێ ما پەیڤ گەلەکا ب زەحمەتە؟ مانە ژ ناڤێ وێ دیارە چەند "پیتەکە" مانە ئێک پەیڤە، کی ژ مە گرنگیا پەیڤێ دزانیت؟ مانە خۆشتڤی و عاشقێن ئێک هەتا سپێدێ دمینن هشیار بتنێ دا ئێک پەیڤ ژ دەڤێ ئێک ژوان دەرکەڤیت، ئەرێ مانە پەیڤەک بوو "عەزازیل"ی پێ خۆ ل شیرێ خودێ دای، ئەرێ مانە ب پەیڤەکێ خێزان ژیکڤەدبن، هەر ئەو خێزانا ب ئێک پەیڤ پێکهاتی، مانە سەرا پەیڤەکێ دوو بنەمال و عەشیر یێ بەردبنە ئێک و دوو و ب دەهان سالان دبنە خویندار، مانە ب پەیڤەکێ ژی جاران چارە دبیت؟ مانە ب ئێک پەیڤ" کن فیکون" خودایێ مەزن وەلات و جیهانێ هەمیێ د گهوریت؟ ئەز و تو هەردوو دزانیت پەیڤەک بوویە ئەگەرێ مالوێرانکرنێ، پەیڤەک بوویە ئەگەرێ ژدەستدانا ڕۆحا شرین، هەر پەیڤەک بوویە ئەگەر لپشت شفشێن ئاسنی بمینی، پەیڤەک بوویە ئەگەرێ دامەزراندنا تە!! ئەرێ ڕۆژێ چەند پەیڤێن ب ڕامان و بێ ڕامان ژدەڤێ تە و من " خەلکێ" دەردکەڤن؟ ئەرێ ڕاستە ئەڤەیە پەیڤ کۆ دشێت گەلەک ئارمانجان ب هنگێت. ئەڤجا هشیاری پەیڤێن خۆ بن، چونکی هەر مرۆڤن پەیڤا چێدکەن و هەر ئەون ئێک و دوو ژناڤ دبەن سەرا وان پەیڤان!!

ڕاستی ژی مە ب دەڤان جاران پرسیارێن بڤی شێوەیی یێن ئاراستەکرین لێ هەر یێن هاتین ڕەزیلکرن. وەکی وی زارۆکێ دبێژیت بابێ خۆ باب ئەو چییە د زکێ دەیکا من دا بۆچی هندە مەزنبوویە، بابێ ژی نەکری نەمەردی پریقێنی ژ بنێ گوهێ وی ئینای !!

هەروەسان گەلەک بابەتێن دی دشیاندا هەبوو لسەر باخڤین کۆ ڕوماننڤیسی هەولدایە ڕوونبکەت وەکی بابەتێن: جڤاک دچاڤێ نڤیسەری دا، نێرسالاری، جیهانا ژنێ و ئەو بهەشتا وێ بوخۆ ئاڤاکری و... گەلەک بابەتێن دی یێن جودا جودا، لێ ئەڤێن مە ل سەری شرۆڤەکرین تێرا وێ چەندێ هەنە ئەم لدویڤ ڤێ ڕومانێ ب گەرهین.

پرسیار بۆ نڤیسکاری: دەمێ تۆ پەیڤا " لـ ڤی باژێری.. لـ ڤی باژێری...." دوبارە و.. دەهـ بارە دکەی، تە دڤێت بەرێ خواندەڤانی بدەیە کیژ "باژێری"؟

پەرتووكا: ڕەشکۆ

نڤیسین: عەبدولڕەحمان بامەرنی

بابەت: ڕومان

ژ.لاپەڕان: 152

ـــــــــــــــــــ

*د رۆژناما ئەڤرو ژمارە 3161 ل رۆژا 19/6/2022ێ بلاڤبوویە.

ئەدیبێ گلێش یان گلێشێ ئەدیب نڤیسینەكا رەخنەییە بۆ پەرتووكا (چەپا گلێشی)*

 عبدالرحمن بامەرنی

زاراڤێن من د تایتلێ نڤیسینا خوەدا بكار ئیناین، (ئەدیب) مەبەست پێ چیرۆكنڤیس (ئەدیب عەبدوللا) خودانێ پەرتووكێ و گلێش ب مەبەستا پەرتووكا (چەپا گلێشی)، كو ژ كومەكا كورتە چیرۆكان پێكھاتیە و دناڤ پەرتووكەكا قەبارە ناڤنجیدا ھاتیە چاپكرن و بەرییا چەندەكێ، ئاھەنگا ئیمزاكرنا وێ ھاتبوو گێران و زاراڤێ (گلێشێ ئەدیب)، ئەو بابەتە یێ من دڤێت ل سەر راوەستم و پەیوەندیا دناڤبەرا ھەردوو زاراڤاندا پەیدا بكەم و ئەو چ نھێنییە ئەدیب و گلێشی دگەھیننە ئێك، ئایا ڤێ پەیوەندیێ گرێدانەك دگەل ھێزا راكێشانێ ھەیە، ئەڤ ھێزا جیھان ھەمی ل سەر ھاتیە سەنتەركرن؟!!

 

ھێزا راكێشانێ چ تشتە؟

ئەگەر لدویڤ بەربەلاڤترین دانەنیاسینا ھێزا راكێشانێ بچین و تایبەت د ھزركرنێدا، دێ ئێكەم لێگەریانا مە د مالپەرێ (ویكیبیدیا)دا بیت، ژبەركو ئەو بەربەلاڤترین و بەرفرەھترین و ئاسانترین مالپەرە و بۆ ھەر بابەتەكێ لێگەریانێ یێ گشت گیرە. لدوور ھێزا راكێشانێ دڤی مالپەریدا ھاتیە: "یاسایا راكێشانا ھزری دیاردكەت، برێڤەچوونا ژیانا مە یا رۆژانە یان ئەو تشتێ تا نوكە ئەم گەھشتینێ، دەرئەنجامێ ھزركرنێن مەیە د رابردوویدا و ھزرێن مە یێن نوكەنە ئایندەی دروست دكەن. د لێگەریانێدا یاسا دبێژیت، ھێزا ھزرێت مرۆڤی تایبەتمەندییا راكێشانا ھێزەكا مەزن ھەیە، ھەر چەند تو ھزرێ د تشتێن یان ھەلویستێن نەگەتیفدا بكەی، دێ بۆ خوە راكێشی و ھەر چەند بیركرنا تە یان خەونێن تە یان داخوازیێن تە یان خەیالا تە ھەر تشتێ جوان و یێ باش و قەشەنگ بیت و تە بڤێت تو وەك وان بی و دژیانا خوەدا ھی ببیێ، دێ ھێزا ڤان بيركرنێن ژ مەژیێ مرۆڤی ھاتینە دەركرن، وان ھەمی تشتان راكێشكەن، یێن مرۆڤی ھیڤی ژبۆ خواستین.

لدویڤ ئەوا سەری بیت، د كورتە چیرۆكا (چەپا گلێشی) ژیدا ھەمان تشت دكەڤیتە بەرچاڤ، دەما ھزرێن ئەدیبی ژ وێ چەپێ زێدەتر چ دی نەبینن، وەك (خو ھندی د كونا دەرزیكێ را دەلیڤە ب دەست كەفتبا، مەرەقا خوە ژ دەست نەددا قەستا چەپا گلێشی دكر) یان (وێرێ بویە زكرێ حەزكرنێن وی، ل وێرێ د خلوە دچیت) یان (وێرێ ببوو پەناگەھا ئارامبوونا ھەستێن وی)..

ژ خواندنا ڤان پەرەگرافان، خواندەڤا بێی ھیچ خوە ماندیكرن دشێت بزانیت گرێدانا ئەدەیبێ چیرۆك نڤیس ب چەپا گلێشی ڤە چ راددەیە و ئەو چەند ئارامییا خوە دگەل وێ چەپێ دبینیت. چەپا گلێشی بخوە ژی لڤێرە پێدڤی چ روونكرنێن زێدەتر ناكەت، یان ل بەراھیێ دێ گەھیتە چەپەكێ یا تژی گلێشە و پاشی دێ قەستا وی جھی كەت یێ ئەو ھەروو دچیتێ یان ژی ل وێ چەپێ بخوە گلێش ھەیە و ئەدیب رۆژانە دناڤ وی گلێشیدا بیركرنێن خوە دكەت و ئەڤە بخوە یاسایە ژی، دەما گەریانێن مرۆڤی دناڤ باخچەیێن تژی گولدا بیت دێ بێھنێن خوش ھێنە مرۆڤی و خەونێن مرۆڤی ژی وەك وێ بێھنێ دێ د خوەشك بن و بەرۆڤاژی، ئەگەر گەریانێن مرۆڤی دناڤ گلێشی ژیدا بیت، دێ خەونێن مرۆڤی وەك وێ بێھنێ د نەخوش بن.

 

ژ دەرەئەنجامێ ڤان گەریانێن من ئێخستینە دبن ڤێ یاسایێڤە، مادەم ئەدیبێ چیرۆك نڤیس دڤێ كورتە چیرۆكا چەپا گلێشی دا، رۆژانە قەستا ناڤ گلێشی دكەت، پێنەڤێت بێھنێن نەخوش، خەونێن نەخوش، ئومێدەكا نەخوش، ئایندەكێ نەخوش و ھەر تشتێ نەخوش بیت دێ دەرئەنجامێ ڤێ دیدارا رۆژانە بن! ئەو چ تشتە و ئەو چ پەیامە ئەدیبی دڤێت مەیێن خواندەڤان برێكا ڤێ پەیوەندیا دناڤبەرا خوە و گلێشیدا بگەھینتە مە، ئەو بابەتەك دییە و رەنگە ئەز زێدەتر ل سەر نە راوەستم، ھندی بابەتێ خوە دێ كورتكەمە سەر ھێزا راكێشانی و ئایا گلێشێ ئەدیب ژێ بەحس دكەت، ھەمان قەیران و بێ ھیڤیبوونە ئەوێن نوكە ئەم وەك مللەتێ كورد لڤێ ھەرێمێ دناڤدا دژین؟ و ئەگەر ئەو ھێزە یا دروست بیت، ئایا ئەم دێ شێین ئەدیبی ب مرۆڤەكێ نە ئاسایی ل قەلەم دەین و ھەر ناڤەكێ دی بدەینێ، ئەڤێن كەسێن روحانی دكەن، ئەڤێن ھێزەكا ڤەشارتی لدەف ھەین؟ ھینگێ ژی ئەگەر ئەڤ ھات و ئەڤ باوەریە لدەف مە دروست بوو، ئەم چاوان ل ئەدیبێ چیرۆك نڤیس تەماشە بكەین؟! بریارا دەركرنا مرۆڤێن رەشبین و ھەر كەسێ وەك وی رەشبینی ھزر بكەت ژناڤ خوە دەربێخین، كو ئەو ئەگەرێ نەھامەتی و دەردەسەری و ھەژاری و نەداری و بێكاریێن مەنە، ئەڤێن نوكە ئەم دناڤدا دژین و خەونان ب وەلاتێن دی ڤە دبینن، ژبەركو ھزرێن وی نەرێنی نە یان ژی بتنێ ئەدیبی وەك رزگاركەرێ خوە دانین، كو ب مەقامێ پێغەمبەران ئەڤێن خودێ رێزبەندیەكا جوداتر ژ مرۆڤان دایێ و ھاتین مرۆڤایەتیێ رزگار بكەن و خەلكی بۆ خودێ ڤەگەرینن و ئەدیب ژی جورەك ژڤان جوران بیت، ھاتبیت مە لڤێ ھەرێما بچووك ھشیار بكەت كو بارودوخەك نە گونجای یێ ھەی و برێكا چیرۆكا خوە بێژیتە مە، نە دادییەك یا ھەی و لخوە ڤەگەرن، دا ھەرێما خوە ژ ژناڤچوونێ ب پارێزن..!

 ئھا ئەڤە یە دێ ھەولدەم دڤێ نڤیسینا خوەدا بشێم خالان ل سەر پیتان دانم و ئەڤەیە ئەوا من  من مەبەست پێھەی، ڤێ كورتە چیرۆكێ بێخمە بن بارێ ھێزا راكێشانێ ڤە.

 

ئەدیبێ كارێكتەر یان ئەدیبێ چیرۆك نڤیس

ئەدەیبێ كارێكتەر، مەبەستا من پەیوەندییا دناڤبەرا نڤیسەری و دەقی دایە و ھەر چەند ئەڤ پەیوەندییە یا بھێز بیت، ھینگێ زیندیبوون دێ دناڤدا یا زیق بیت و دەما ئەز ناڤێ ئەدیبی وەك كارێكتەرێ چیرۆكێ دئینم، خوە تا وی ناڤێ خوە نە ئینابیت و بەحسا كەسەكێ دی ژی بیت، ئەو بابەتێ من نینە و ئەز گرنگیێ پێنادەم و حەزناكەم تو یێ خواندەڤان ژی خوە پێڤە مژویل بكەی، ژبەركو تێكستێ سەركەفتی بمن وەرە، ئەو تێكستەیە ئەڤێ مرۆڤ روحیەتێ تێدا دبینیت، ئەو تێكستەیە ئەوێ دگەل مرۆڤی د ئاخڤیت و ئەو تێكستەیە ئەڤی مرۆڤی وەك ھزر دگەل خوەدا دبەت و مەبەستا من ژی ھەر ئەڤ برنە یە ب ناڤ ئینانا چیرۆك نڤیسی د چیرۆكا ویدا و زاراڤێ ئەدیبێ چیرۆك نڤیس، كو رەنگە ھندەك جاران پەنایێ ببمە بەر، چیرۆك نڤیس ل چەند پایەكان بلندتر ژووردا د نێریت و دیتنێن خوە بەرچاڤ دكەت، چ برێكا داھێنانێ بیت و چ ژانرێ وی بڤێت دێ ھەلبژێریت، برێكا كارێكتەرەكی دێ لڤینان ئێخیتە دناڤ تێكستێ خوەدا و بوویە دھەمان دەمدا، ھەردوو زاراڤێن من ژێ بەحسكرین، د دروستن و رێگە پێداینە.

 

ھێزا راكێشانێ (روحانی و ئەدەبی):

ئالیێ روحی: ژبەركو ھێزا راكێشانێ ئێكەم جار ھێزكا روحانییە و زانستەكێ جودایە و ب ئێك ژ زانستێن روحانی دھێتە ناسكرن، ئەڤێن كونترولێ ل سەر كەونی دكەن، دڤێت ئەم دھەمان دەمدا باوەریێ بینین كو كەون ل سەر دوو لایەنان یێ دابەشكریە، ئالیێ ماددی و روحانی و ئالیێ روحانی ژێ ئەوە، كاری ل سەر ھزركرنێ و بیركرنێ دكەت، ھەر تشتێ مرۆڤ ژێ ھزر بكەت وەك موگناتیسی دێ بەرەڤ مرۆڤیڤە ھێت، ئەگەر بەردەوام تە ھزرێن رەشبین(نەگەتیف) كرن، دێ تشتێن رەشبین ھێنە دھزرا تەدا و دێ ھەر تشتەكی لدوورێن خوە رەشبین بینی و دێ كارتێكرنێ ل ژیانا تەكەن و بۆ ڤێ ژی دەھان نمونە یێن ھەین، رەنگە د ژیانا خوە یا رۆژانەدا گەلەكان ژمە ھزرێن كەسەكی كربیت و ئەو كەس ھاتبیتە دەف مرۆڤی و تا گەلەك جاران ئەم دبێژین (تو لدویڤ ناڤێ خوە ھاتی). د كوردەواریێدا گەلەك جاران ئەم دبێژین بەحسا وی (فلان كەسی/ كەسێ) نەكە مەلائیكەتێن وی د حازرن، مەبەست پێ تو یێ ھێزەكی بكار دئینی!! یان دەما دبێژین تو چ ب چینی دێ وی ھەلینی یان خەبەر دچنە عەسمانا دھێنە كوشێن خودانا و دەھان تشتێن دی.

باوەردكەم گەلەكان ژمە فلمێن یابانی یان چینی دیتینە و دێ شەركەرەكی بینین، شیانێن سەركەفتنێ ل سەر ھەڤركێ خوە نینە و وەكی فلمێ (ماموستا)، دەما ئەكتەرێ چینی یێ بناڤ و دەنگ (جاكی شان) شەری دكەت و شكەستنێ دئینیت، ماموستایێ وی دبێژیتێ، "دڤێت تو ھزرێن خوە ساف بكەی و دوژمنكارییا وی ژ سەرێ خوە بینیە دەر، دا بشێی ب سەركەڤی، ژبەركو ھزرێن تو یێن تولڤەكرنێ ھێزا خراب لدوورێن تە خرڤە دكەن".

ئەگەر لایەنێ روحی و شێخان و نڤشتییان ژی وەربگرین، وەك پەرتووكێن (شمش المعارف يان مجربات الديرمي يان سحر الأحمر يان خزينة اسرار الكبرى..... هتد)، كو من بخوە خاندینە، ئەڤ زانستە گرنگیێ بھێزا راكێشانێ ددەت، ھەر چەندە د باوەرییا ڤی زانستیدا ھندەك كەس ب كارێ ئینانێ رادبن لێ دھەمان دەمدا، لایەنێ خراب ژی ھەیە و ئەگەر تو بەرگریێ ژخوە نەكەی، دێ ب خرابی ل سەر تە زڤریت و رەنگە عاقلێ خوە ژ دەست بدەی و بوویە دڤی زانستیدا، پرانییا جاران ھندەك تەلسمە ھەنە یان گیخە دھێتە دروستكرن، دا كو ھێزا خرابكاریێ سەری ژ مرۆڤی نە ستینیت و د چەپا گلێشی ژی دا، ھێزا راكێشانێ یا زیقە و د بێھوشییا خوەدا چیرۆك نڤیس بڤی رەنگی بەحس دكەت: (ئەوێن ژمە چێتر دھاتن، تو ل سەر بالگەھێ نڤستنێ رادكری، د بریە چەپا گلێشی).

 

 

ئالیێ ئەدەبی:

لدویڤ ھەمی پیڤەران، نڤیسەر بخوە ژی مرۆڤە و لێ تشتێ نڤیسەری ژ كەسێن دی جودا دكەت، ئالاڤێن وینە و یاریكرنێن وی دگەل پەیڤان و دروستكرنا دەربرینێن جوان و ئەو سنعەتكارییا ئەو د تێكستێ خوەدا دكەت، جوداترن ژ كەسێن روحانی و ئەوێن د زانستێ یاسایا راكێشانێدا كاری دكەن و ئەگەر ب پرسین، بوچی رەشبینی یان بوچی بابەتێ رەشبینی و گەشبینیێ د نڤیسینا خوەدا مە ھەلبژارت و كورتە چیرۆكا (چەپا گلێشی) ئێخستە دبن پیڤەرێن یاسایا ھێزا راكێشانێ ڤە؟ ئایا مرۆڤێن گەشبین باشیێ دگەل ھزرێن خوە دئینن و یێن خراب خرابكاریێ و ئەدیب ژی ئێك ژوان بیت یان ئەدەب بخوە تشتەك جوداترە ژڤان ھزران و نڤیسەر، د سەر ڤان بیركرن و یاسایاندایە؟! بەری بەرەڤ ڤێ ھەڤبەركرنێ ژیڤە بچین، دێ ھندەك گوتنێن ناڤداران لدوور ڤێ یاسایێ بەرچاڤ كەین:

ـ ئەگەر تە ب چاڤێ گەشبنیێ ل ھەبوونێ تەماشەكر، دێ جوانیێ بھەمی رەنگێن وێڤە بینی.... (موستەفا سەباعی).

ـ گەشبینی ئەو باوەریە ئەڤا دەستكەفت پێڤە دھێن، ھیچ تشتەك تەمام نابیت بێی باوەری و ھیڤیبوون.... (ھیلین كیلر).

ـ عاقلێ تە وەك باخچەیەكییە، یان دێ گولێن گەشبینی و ھیڤیبوونێ لێ چینی و یان ژی دێ تژیكەی ژ ستریێن بێ ھیڤیبوونێ و رەشبینیێ.. (ئیبراھیم فەقی).

 

د خواندنا مندا بۆ ڤێ كورتە چیرۆكێ من ئەڤ ھێزە دیت، یاسایا راكێشانێ، لێ پرسیار ئەڤەیە ئایا ئەدیبێ چیرۆك نڤیس ئاگەھی ڤێ یاسایێ یە یان بەھرەییا نڤیسەری بخوە ھێزەك جوداترە و بێی كو نڤیسەر ھەست بكەت، پەنا بەر بڤێ ھێزێ ڤە ئینایە؟! ئەز حوكمی ل سەر ڤێ چەندێ نادەم كا ئایا ئەدیب مرۆڤەكێ رەشبینە یان گەشبین و ئایا رەشبینییا وی بێ ئومێدی پێڤە دیارە یان بتنێ پەنابرنە بەر ب تایتلەكی وەك (چەپا گلێشی)، كو ھزركر بیت ئەڤە ناڤەكێ ئەدەبییە و ل سەر ڤی ناڤی كار كربیت و ئەڤ چیرۆكە ئینابیتە ھەبوونێ؟

 

 

ھێزا راكێشانێ د چەپا گلێشیدا:

مە ئاماژە ب ھێزا راكێشانێدا، كو ئەدیبی لایەنێ رەشبینی بكار ئینایە و دا بزانین ڤێ رەشبینیێ چ ددوف خورا كێشایە:

(ببوو قاچكێ دەڤێ خەلكی و دەردووران، ھەڤدەردێن وی ھەست ب نەرەحەتیا وی دكر، ئەم ژی بەرمایكێن ڤی سەردەمینە و چەندین وێنێن دی)، كو چیرۆك نڤیس مە دگەل خوە د بەتە ناڤ وێ جیھانا وێ دروست كری، لێ ئەو جیھانا من دڤێ چیرۆكێ دا دیتی و سەرەرای چیرۆك نڤیس چ ب ئاگەھـ بیت یان ژ بێ ئاگەھی كەفتیە دبن باندورا یاسایا ھێزا راكێشانێدا و دەما د پەرەگرافەكیدا دبێژیت: "ڤێ جارێ ژی خەونا خوە بۆ داروبەرێن ل چەپا گلێشی بێژە. دا خەونا تە پوچەل بیت".  ئەڤە ژی باشترین بەلگەیە، كو چیرۆك نڤیسی باوەریەكا تەمام ب ڤێ یاسایێ ھەیە و گەلەك جاران دەما د زارۆكینیێدا مە خەونەكا نەخوش دیتبایە، دگوتنە مە بۆ ئاڤێ بێژە و وێ ئاڤێ ب رێژە، دا خەونا تە دگەل خوە ببەت..! مەبەست ژی، تە تشتێ بنك خوە ڤە راكێشای و دا ئەو تشتە ژ تە دوور كەڤیت و باندورەكا خراب ل سەر تەنەكەت، دگەل ئاڤێ برێژە دا كارتێكرنا وێ نەمینیت.

ژێدەر:

ـ قانون الجذب الفكري،  ويكيبيديا، الموسوعة الحرة.

ـ چەپا گلێشی، ئەدیب عەبدوللا، كورتە چیرۆك، دھوك 2021.

ـ د كوڤارا پەیڤ ژمارە 87دا بلاڤبوویە.

هەناسیەیێن (نایف مەحمود) دێ مە بەرەڤ كیڤە بەن؟!!*

عبدالرحمن بامەرنی

هەناسەییا هیڤیان ئێك ژ شعرێن هەلبەستڤانێ گەنج (نایف مەحمود)ە، ل رۆژناما ئەڤرو ژمارە 3155 ل رۆژا 7/6/2022ێ هاتیە بلاڤكرن و شعر بخوە ژ كویراتییا هەستێن گەنجەكی دەردكەڤیت، بەرامبەر نەتەوێ وی و حەز و خوزیێن وی ژ خەونێن وی دەرباز دبن، سەرەرای دیرۆكەكا خویناوی و پری ئێش و ژان. لێ گەنجەكێ تژی بەر چچكێن وی هیڤی و ئومێد و نەڤێت د خەونێن نەخوشدا، د بێ ئومێدیێ دا بژیت و دهێت ڤان دەردان وەك كولكەكا تژی عەداڤ بووی دناڤا شعرەكێدا دەردكەت، ئها ئەڤا من ژڤێ شعرێ دڤێت و ڤێ نڤیسینا كورت بەرامبەر شعرەكا تژی واتە و هیڤی ئەڤەیە، ئەم چاوان ب گەشبینی ل ئایندێ خوە بنێرین و چاوان نەهێلین تارمایێ بوریێ مە یێ نەخوش كارتێكرنێ ل ئایندێ مە بكەت، كو د نوكە و سەردەمێ نوكەدا، جوداتر ژ سالێن دەرباز بووی و تایبەت ل چەرخێن بوری، بتنێ بەرێخوەدان تشتەكێ كلاسیك بوو و نوكە دوو پێنگاڤا بەرەڤ پێشە، ئەگەر ئەم پێشكەفتن و تەكنەلوژیایێ و جیهانگیرییا دنیا كریە گوندەكێ بچیك، بكەینە دخزمەتا ڤێ نڤیسینێدا و بكەینە پیڤەر.

هوزانڤان ل دەستپێكا شعرا خوە بڤی كوپلەی مە یێ خواندەڤان رادكێشیتە ناڤ شعرا خوە، دەما دبێژیت:

ئێش و ژانێن وەڵاتێ من

ل سەر دەفتەرا دیروكێ

خوین و برین ژێ دبارن..

تویەكێ گەنج و ل بەرامبەری جیهانبینیا ئەڤرو، ل بەردەم دوو رێ كایی یان دناڤ دەفتەرا دیروكێدا بەرزە ببی، ئەو دیروكا هوزانڤانی ب دەفتەرەكا تژی خوین و برین ناڤكری یان ژی دڤێت ل بەر خوە بدەی و یێ گەشبین بی و دیتنا تە بۆ بەرەڤ پێش بیت، وەك ڤی كوپلێ شعری:

جارەكا دی

بێدەرا مە دهێتە بەر بەرێ دستاری

گەنم و ئاری

ئالا و دەولەت

سرودا مزگینیا دئینیت.

یا من دڤێت دڤێ شعرێدا ل سەر راوەستم، گەنجێن مە چ بكەن، كو مە دڤێ پێشكەفتنێ و ڤی سەردەمی دا تاكە هیڤی ب وانە، ئەو دشێن مە قورتال بكەن، ژبەركو تەمەنێ مە رێنادەتە مە ئەم خوە دگەل جیهانا نوی و جیهانا سوشیال میدیایێ و تیك توكێ بگونجینین و ئایا، خەونێن وی، حەزێن وی و دنیابینیا وی دێ چبن، ئایا دێ تەمامكرنا قوربانیدان و زیندان و ئەشكەنجەدان و ئەنفال و كیمیابارانكرن بیت یان ژی دێ دەستان ژڤانە هەمیان بەردەت، لدویڤ خەوێن دەستكرد چیت، ئەڤا جیهانێ سنور نەهێلاین و جیهان پێكڤە گرێدای و كریە گوندەكێ بچووك!

یا من دڤێت بكەمە پرسیار ژی، ئەگەر گەنجێن مە لدویڤ خەوێن نوكە و یێن سەردەم چوو و وەك هەرجار دیروكێ خوە دوبارەكرەڤە و وەك چاوان بناڤێ ئاینی و بناڤێ داگیركاریێ و كویلاتیێ خەونێن خوە بن ئاخكرین، دێ ئەو ژی وەكەت، یان دێ بەردەوامیێ دەتە رێبازێ؟!! هەر چەندە دڤێ شعرێدا خەونێن هوزنڤانی و دنیا بینیا وی بتنێ كوردستانە و هشیاركرنا مللەتی یە، لێ ئەڤ نمونە بتنێ بەس نینە، كو نڤیسینا خوە ئاراستەی گەنجێن دی بكەین، ئەڤێن ڤێ هزرێ نەكەن و د حەز و خەوێن خوەدا بەردەوام.

* د رۆژنامەیا ئەڤرو ژمارە (3159) یا رۆژا 14/6/2022ێدا بلاڤبوویە.