السبت، 8 ديسمبر 2018

دەما شاعر ژبلی خەیالێن خو كەسێ‌ دی نەبینیت

بارانەك ژ یادان* وەك نمونەعبدالرحمن بامەرنی
ئەو وێنەیێن كارلێكێ‌ دگەل خەیالا مرۆڤی دكەن، زێدەتر كارتێكرنێ‌ ل مرۆڤی دكەن و رەنگە بۆ چەندین رۆژان ژی مرۆڤ دوێ‌ خەیالێدا بمینت، دروستكرنا وێنەی ژی و تایبەتی وێنەیێ‌ شعری، عەشق و دلسوزی و داهێنان و سنعەتكاری بۆ دڤێت، وێنەیێ‌ شعری ژی ژ خەیالا شاعری و هزرێن وی د پەشیت، ئەڤ خەیالا هەنێ‌ یە ژی شاعری بەرەڤ قولاچێن تاریڤە دبەت و جوانترین رامان و دەربرینان ژێ‌ دەر دئێخیت، ژبەركو دوی دەروكی را، ئەو تشتێن دهزر و عەقلێ‌ ویدا هەین، وەرگری بەشداری دەربرینێن خوە دكەت.
ئەڤە بوون ئەوا ئەز شییام وەك پێشەكیەكێ‌ بۆ ڤێ‌ نڤیسینا خوە یا كورت، ل سەر شعرا (بارانەك ژ یادان) بنڤیسم، كو من ڤیایی ب شروڤەكرنەكا رەخنەی خوە بەردەمە ناڤ قولاچ و كونجێن ڤەشارتی یێن ڤێ‌ شعرێ و ئەوا هەر خواندەڤایەكێ‌ بخوینیت، رەنگە هەمان بوچوونێن من هەبن.
هوزانڤان ل دەستپێكا شعرا خوە دبێژیت:
ل بەر پەنجەرا هزران
دلوپەكێ‌ خوە دبەژنا غوربەتێ‌ وەركر و
ب پێن بەندەمانێ‌ ڤە ئالیا

دوماهیا شعرێ‌ ژی بڤی پەرەگرافی قفل دبیت:
من دڤێت ژ ژورا سەرێ خوە بدەركەڤم و، پەنجەرا هزرێن خوە بشكێنم ..!!

بۆ دروستكرنا ئاڤاهیێ‌ ڤێ‌ شعرێ‌، هوزانڤانێ‌ ڤیایە پەنجەرێ‌ بكەتە كلیلا چوونا ژوورا تێكستا وێ‌, لێ‌ دا كو ئەو بشێت جوداتر ژ خەلكێن دی رولی بدەتە وێ‌ پەنجەرێ‌، نەهێلایە ئەو پەنجەر ببیتە دەروكێ‌ تێپەربوونا هەمان خواندەڤا، وێ‌ ڤیایە، خواندەڤا و وەرگرێ‌ شعرێ‌ دووری وێ‌ بیت، ژبەركو خەیالێن شاعران و دیتن و هزر و بیركرنێن شاعران، حەز ناكەن كەسێن دی نە تێكەلی نهێنیێن وان بن و نە ژی ببنە هەڤالێن خەمێن وان، بەلكو، ئەو خوە درێزا كەسێن نە ئاساییدا دبینن، دەما ئەو شعرێ‌ د نڤیسن، ئەو خوە ژ هەمی تشتان ڤالا دكەن، بتنێ‌ دگەل خەیالێن خوە دمینن، خەیالێن وان ژی جوداتر ژ كەسێن دی، بلندتر دفرن و دوورتر دبینن و گرانتر دهەلگرن.
شعر ژ هاتنا بارانێ‌ دەست پێدكەت، لێ‌ بۆ هوزانڤانی ژمارە نە گرنگە، ژبەركو ئێك چپك دشێت ببیتە هێڤێنێ‌ خولقاندنا تشتەكێ‌ دی، چپكەكا بارانێ‌ ل بەرێڤەی پەنجەرا وێ‌، كو خوە ب شووشەیێ‌ پەنجەرێدا بەردایە خوارێ‌ و خشیلانكەك بدویڤ خوڤە هێلای، بەس بوون كو خوە ژ دەردوورێن خوە ڤەدزیت و ئەو وێنەیێ‌ ل پاش خوە هێلای بكەتە بابەتێ‌ نڤیسینەكێ‌.
ژیان و هیڤی/ یادێن وێرانكەر/ ئەڤە ئەو وێنەنە یێن وێ‌ چپكێ‌ ئەو دناڤ خوەدا بەرزەكری و تا وی راددەی، ئەو خوە بكەتە هەڤپشكا ئەوران و ئەو هەردوو پێكڤە تاڤییان برێژن، دەما دبیێژت:
چاڤێن من و ئەوران تاڤی رێتن
هوزانڤان لڤێرە بتنێ‌ ژی نا راوەستیت، بەلكو بەردەوامیێ‌ د دەتە چكێن بارانێ‌ و هێشتا وێنان ژێ‌ دروست دكەت، هەر وەكو ژمێژە لهیڤییا بارانەكا ژڤی رەنگی و ڤیایی كەسەك هەڤبەشی خەمێن وێ‌ بیت، باران دهێت و وی كەسی بۆ پەیدا دكەت، یێ‌ بشێت ببیتە هەلگرا خەمێن وێ‌ و دبێژیت:
دناڤ ئەسرینا د چاڤێ مندا
چپكێن بارانێ ب ئارامی خەم وێنەدكرن
چەند مە دگری تابلویەك زیندی ژێ دهات
ئافراندن و
ئەز دناڤ دیمەنێن خوەدا دكوشتم
كوشتنا هوزانڤانی لڤێرە لێگەریانە لخو، لێگەریانە ل وان هەمی بیرهاتنێن ئەو نەشیایی بكەتە راستی و یان وێ‌ ڤیایی وێنەكێ‌ دی و پێناسەكا دی بدەتێ‌، ئەڤەیە ژی ئەوا ئەم دبێژینێ‌ بەرزەبوونا شاعران و لخو گەریانا شاعران. شاعر بەرزە دبن و شاعر خوە پەیدا دكەن و شاعر مە بەشداری وێ‌ راستیێ‌ دكەن یا ئەم تێنەگەهین و چ ژ ئاگەهی بیت یان بێئاگەهی، هوزانڤان یا مە بەشداری مرنەكێ‌ دكەت، لێ‌ نە مرنەكا بلەز، بەلكو مرنەكا دناڤ بیرهاتناندا و مرنەكا دناڤ خەیالێدا و ئەڤ مرنا وێ‌ د شعرا خوەدا ناڤ ئینای ژی، مرنەكا ژ جورێ‌ زیندیبوونێ‌ یە، دەما ئەم ژ كەیفا دكەینە گری.
لێ‌ هوزانڤان چ زوو بیت یان درەنگ ژ دەمێ‌ خویێ‌ دەست نیشانكری یێ‌ تێهەلچوونان دەردكەڤیت و حەز دكەت، ببیتە مرۆڤەكا ئاساییڤە، هەروەك د قفلا ڤێ‌ شعرێدا مە دیتی، دەما دبێژیت: (من دڤێت ژ ژورا سەرێ خوە بدەركەڤم).
وەك دوماهیەك بۆ ڤێ‌ نڤیسینێ‌ و ئەوێن بڤێن شعرێن جوان و كارتێكەر بنڤیسن، ئەو هوزانڤانێن دكەڤنە د زڤروكا خەیالێن خوە دا و خویێ‌ مرۆڤ ژبیردكەن، شعرێن جوان ژ بەر وان دچن و ئەڤێن دكەڤنە د هەمان زڤرۆكدا و بیرا خوە ل خویێ‌ مرۆڤ دئینن، شعرێن وان زوی ژبیر دچن.
*بارانەك ژ یادان، ڤیان موحەمەد، د رۆژناما ئەڤرو ژمارە (2454) یا رۆژا 30/10/2018ێدا هاتیە بلاڤكرن.
* د رۆژناما ئه‌ڤرو ژماره‌ژماره‌ 2478 يا رؤذا 3/12/2018 دا بلاڤ بوویه‌.
* بۆ ئه‌ڤێن بڤێن شعرێ بخوینن.
ـ بارانەک ژیادان ـ
ڤیان موحه‌مه‌د
ل بەر پەنجەرا ھزرا من
دلوپەکێ خوە دبەژنا بایێ غوربەتێ وەرکر و
ب پێن بەندەمانێ ڤە ئالیا
ژیان و ھیڤی ل دور خرڤەبوون
پێلەکا یادێن وێرانکەر ژێ ھەلاڤێت و
چاڤێن من و ئەوران بھەڤرا تاڤی رێتن
دناڤ ئەسرینا چاڤێ مندا
چپکێن بارانێ ب ئارامی خەم وێنەدکرن
چەند مە دگری تابلویەک زیندی ژێ دھات
ئافراندن و
ئەز دناڤ دیمەنێن خوەدا دکوشتم
من دڤێت ژ ژورا سەرێ خوە بدەرکەڤم و
پەنجەرا ھزرێن خوە بشکێنم ..!!

من تەحلاتیا شەری نەدیتیە و بوچی خوە ب ئاشتیێ ڤە مژوول بكەم؟

عەبدولزەهرە زەكی 
وه‌رگێران، عبدالرحمن بامەرنی
دەما شەرێ‌ عیراقێ‌ و ئیرانێ‌ دەستپێكری، هێشتا شەش سال ب سەر ئێكەم بەرهەمێ‌ منێ‌ شعریدا دەرباز نەببون، دەما من دەست ب بەلاڤكرنا وان كری، ئەو درێژترین شەر بۆ د مێژوویا عیراقێ‌ و رەنگە یا هەردوو وەلاتاندا، ئەز گەلەكێ‌ ژ مێژوویا ئیرانا كەڤن نزانم، ژبەر هندێ‌ ئەز ژێ‌ پشت راست نینم.
ل دەستپێكا سالێن حەفتێیا، ئەز ل سەر شعرا شەری گەلەك نە دراوەستام، ژ شعرا مەیا عەرەبی بیت یان ژی شعرا بومە هاتیە وەرگێران، وی سەردەمی د شعرا هەڤچەرخا عیراقیدا چ تێكستێن سەرنج راكێش نەبوون ل سەر شەری یان ل سەر ژیانا لبەر سیبەرا شەری، ئەم دووری شەران دژیاین، ژبەر هندێ‌ من تشتەكێ‌ وەسا دبوارێ‌ شەریدا نە خواندبوو، كو ئەز ل سەر براوەستم.
رەنگە شعرەكا وەرگێرای بتنێ‌ بیت، ئەز راوەستاندیم، تا نوكە ژی د وژدانا مندا مایە، یا (تریستان تزارا) بوو، دەما ئەو سەرباز، ل شەرێ‌ جیهانیێ‌ دوویێ‌ نڤیسابوو. چ شوونەوارێن شەری دناڤ وێ‌ هەلبەستێدا نەبوون، بەلێ‌ هەلبەست، یا كورت و چەند رستە ژی ژێ‌ دكێمبوون. تێكستەك بوو، بەس بوو، ژ بۆ سیبەرا شەرێ‌ گرانێ‌ ل سەر (تزارا) و سەربازەكێ‌ ماندی د شەرەكێ‌ شاریاییدا. سیبەر ب سەنگ بوون، هەر وەك د تێكستیدا، سیبەرێن تاری مرۆڤ نەشێت ژ دناڤرا ب بینیت یان هەست بكەت، بەلێ‌ یا ب سەنگ و جوان بوو، هندەك سیبەر بوون، شاعری ئاهێن ڤەقەتیایی دناڤرا هەبوون، ل جگارەكێ‌ دگەریا و نە ددیت و ب نێرینەكێ‌ كو نەدشییا ژ دیوارێ‌ كونجا (مەلجەئا)، شەری دەرباز ببیت.. ژبلی چەند ئاخینكەكێن شاعری دناڤ ناخێ‌ خوەدا دهەلگرتن، تا ئەو هەلبەستا كورت بدووماهی ئینایی. هەلبەستا (تزارا) ژ نامەكا تەرابەرا یا دەربرینان پێكدهات، بۆ هەڤالەكێ‌ خوە نڤیسابوو و ناڤێ‌ وی (ئەندرێ‌ بیللی) بوو، هەر وەك بیرا من دهێت. من ئەو هەلبەست ژبەرنەكر، نزانم چاوان، پشتی هینگێ‌، ئەز هەولددەم دانەكێ‌ ژێ‌ پەیدا بكەم. بەلێ‌ ئەو هەلبەستا بتنێ‌ یە مایە دهزرا مندا و ئەز پێڤە هاتیمە گرێدان، ئەڤێن د هەلبەستێن شەریدا هاتینە نڤیسین. پشتی وی دەمی من حەز ژ هەلبەستا شەری نەكر، ب دەربرینەكا دروستتر، ئەز پێڤە مژوول نابم، خوە ئەز ژ هەلبەستا سیاریێ‌ و شەران و قارەمانیێ‌ د كەلتورێ‌ عەرەبیێ‌ كەڤن ژیدا، نەخوش دبم. پشتی هینگێ‌ و نهێنیا گرێدانا من ب هەلبەستا (تریستان تزارا)ڤە، كو یا گرێدای شكەستنێ‌ و بێهیڤی بوونا مرۆڤی ب ژیانێ‌ و هوڤاتیا جیهانا شەریڤە. هەلبەستەك بوو، نە بقارەمانیێ‌ هاتبوو نڤیسین و نە ژی بگیانێ‌ سەركەفتنێ‌، ب روخسارێ وێڤە، نە ئەڤە یا دیار بوو و نە یا دی، پا بوچی ئەز دێ‌ نڤیسم؟

یا راستی بیت و پشتی ڤان هەمی سالان، من باوەری هەیە كو شعر ژ لایەنەكێ‌ نڤیسینا وێڤە، دەرئەنجامێ‌ ئەزمونەكێ‌ یە و شعر گرێدانەكە ب ژیانا شاعری و ئەزمونێن ویێن ژیانێڤە، بەلێ‌ ئەزموون نە بتنێ‌ روودانن، بەلكو سیستەمەكێ‌ هزری و تێرامانێ‌ پێك دئینن، شەر ژی بو من نەبوویە دەرفەتەك بۆ ئەزمونا ژیانێ‌ و نە ژی هزركرنێ‌ و نە ژی تێرامانێ‌.
ژیانا سالێن حەفتێیان یا هندێ‌ نەبوو، كو مە بكێشیتە شەرەكێ‌ چاڤەرێكری.. دووماهی تشتێ‌ من هزر تێدا كربیت، ئەز دناڤ شەرەكیدا بم یان نێزیكی وێ‌. من چ جارەكێ‌ هزر نەكرینە، ئەز شعرەكێ‌ ل سەر شەری بنڤیسم یان لبن كارتێكرنا وێ‌، خوە ئەز مژوولی ئاشتیێ‌ ژی نەبوویمە. كەسەك گرنگیێ‌ بڤێ‌ چەندێ‌ ژی نادەت ئەگەر تەحلاتیێن شەری نەدیتبن، من تەحلاتی د شەریدا نەدیتینە، ڤێجا ئەز مژوولی ئاشتیێ‌ نەبووم. چ شوونەوارێن شەری و نە ژی یێن ئاشتیێ‌ دژیانا گەنجاتیا مندا نەبوون، چ سیبەر ژی پشتی هینگێ‌ د شعرێدا نەبوون. 
ئەڤە ل دەستپێكا منا نڤیسینا شعرێ‌ بوو، تا پشتی هینگێ‌ ژی، ئەز بۆ ماوێ‌ هەشت سالان وەك سەرباز د خەندەك و كونجێن شەریدا و ل سەر توپ و تانكان و شەری ژ گڤاشتنێن مەزن ل سەر من دروست نەكرن، كو راستەوخو ئەز ل سەر بنڤیسم.. ژیانەكا سادە بوو و هەر ئەڤە ژی بوو، ئەز كێشایمە نڤیسینا وێ‌، دبیت من مومارەسا ڤێ‌ ساددەیێ‌ كربیت، دەما من هەولێن نڤیسینا تشتەكی ددا، بەلێ‌ چەند من تشتەك نڤیسابا، تا ئەز ژ كاغەزێ‌ دوور دكەفتم و من روویێ‌ خوە ژێ‌ وەردگێرا، كابووسێن حەژێكرنێ‌ و مرنێ‌ گەلەك د كەشەفرێت بوون، بەلێ‌ ئیرادا ژیانێ‌ و هیڤبوونێ‌ و بەرێخوەدانێ‌ ژ كابووسێن مرنێ‌ بهێز تربوون. دەما ئەز بەرەڤ شەریڤە بریم، بۆ ماوێ‌ چوار سالان ئەز ژ نڤیسینا شعرێ‌ راوەستام و من ل سەر ڤێ‌ راوەستیانێ‌ و پاشماوێن وێ‌، د هەلكەفتەكا بوریدا نڤیسی بوون.
پرانیا جاران، شاعر ژیانا خوەیا شعری ژ خەونان دەستپێدكەن و ئەو ژ رەقاتیا ژیانا شەری زەحمەتترن، بەرێخودانێن سڤكترن ژ تەحلاتیێن شەری و تا ئەو خەون د نەخوش ژی بن.. شاعر د شەریدا وەك چپكێن خووناڤێ‌ یە، دەما دكەڤنە سەر پەلان، نە چپكێن خوناڤێ‌ دمینن و نە ژی پەل د تەمرن. بەلێ‌ شەر، سەرەرای رزگاربوونا مە ژێ‌، چ رزگاربوونان نادەتە گیانێ‌ مە و حەزێن بێهوشییا مە هەمی تشتەكی دگوهوریت. جوانترین بیرهاتن دبن نەخوشییا وێڤە بەرزە دبن، دەرفەتێ‌ ددەتە نەخوشییان كو هەمی تشتەكی سەروبن بكەن و بیردانكا مرۆڤی/ شاعری و وژدانا وی بهەمی رەنگێن وێڤە رێك دئێخیتەڤە، رەنگێن شەری: رەش و سور و زەر ووووو، شەر ب سەر هەمی رەنگاندا دگریت و هەر تشتێ‌ بمرنێڤە گرێدای، ل سەر زێدە دكەت.
پشتی چەند سالێن مانا من دناڤ شەریدا و ئەز ل نڤیسینێ‌ زڤریمەڤە. شەری ئامادەبوونا خوە دهەر تشتێ‌ من دنڤیسیدا هەبوو، بێی ئەز بزانم، ئەڤە بەری شەری چێبوو و پشتی چەند دەهكان، بۆ بابەت دناڤ شعرێن مندا، ئەڤەیە ژی ئەز خوە دگوتارەكێدا یان چەند گوتارێن بهێتدا خوە نزیكی وێ‌ بكەم.
ـ د رۆژناما صباح كوردستان ژماره‌ 72 دا بلاڤ بوویه‌