عبدالرحمن بامەرنی
رۆمانا سیفرا سلیڤی یا رۆماننڤیس (سەبری سلێڤانی)، ئێك ژوان رۆمانایە یێن پویتەی ددەنە زمانێ دارشتنێ و یاریكرن ب پەیڤان. زمانێ دارشتنێ ژی ب مەبەستا پەیوەندیا دناڤبەرا زمانی و ئەدەبی دا. ئەڤ پەیوەندیا هەنێ ژی وەك پەیوەندیا دناڤبەرا زیندیبونێ و نە زیندیبونێ دا یە. نە زیندیبون ژی، كو تشتەكێ نەلڤ و بێ گیان. گیان یان كو (رح) و رحا هەنێ دەما دقالبی دا دگەریت، تشت زیندی دبیت و ئەدەب ژی بزمانی زیندی دبیت. رۆمانێن زیندی ژی، خواندەڤا پێدڤی چ روحێن دی نینە ژبو فرینا وی دگەل دا. كارلێك ژی كەنگی دناڤبەرا خواندەڤای و رۆمانێ دا پەیدا دبیت، دەما خواندەڤا خوە ژبیر دهێلیت و دناڤ لاپەرێن وێ رۆمانێ دا هندا دبیت. نڤیسینا رۆمانێ بقەد هەمی نڤیسینێن دی، دەستهەلی و پاشخەنەیەكا هزری یا تەمام بو دڤێت، ژبەركو خواندەڤایێ وێ جوداتر ژ خواندەڤایێ هەر ژانرەكێ دی یێ ئەدەبی و هەر نڤیسینەكێ، حەز ژ تنێبونێ دكەت دەما وێ رۆمانێ دخوینیت و تنێبون ژی ئەو كارلێكەیە، یا نڤیسەرێ رۆمانێ دناڤبەرا رودانێن رۆمانا خوە و خواندەڤایێ وێ رۆمانێ دا دروست دكەت. تایبەتمەندییا جیهانا خواندنا رۆمانێ ژی ژ ئەنجامێ وێ دەرهاڤێژتێ یە، ئەوا خواندەڤا دناڤبەرا خوە و داڤێن رویدانێن رۆمانێ دا پەیدا دكەت، ژبەركو مروڤ ب وێ ژینگەهێ و وێ مروڤایەیتێ ڤە دهێتە گرێدان و دگەل دا، بیركرنەڤەیا مروڤی ژی فرەهتر لێدهێت و جیهانا رۆمانێ ئەو جیهانەیە، یا ڤێ بیركرنێ دویرتر دبەت ژ هەر جیهانەك دی، چ جیهانا سیاسەتێ بیت، بگرە و بكێشێن ژیانا مروڤ تێدا روژانێن خوە دكەتە تاری و ل تاریا ژی، خەونان ب روناهیێ ڤە دبینیت.
رۆمان ژ ڤەگێرا چەند بیرهاتنان دەست پێدكەت، لێ ئەو ڤەگێرێن هەنێ دبنە بەشەك ژ نوكە یا مروڤ تێدا. دوو هەڤالێن ئێك، هشیار و سەرمەد. سەرمەد ژنێ دئینیت و هشیار بەرەڤ وەلاتێن روژائاڤای دچیت. دڤەگەرێ دا، كو بریار دای ڤەگەریت كوردستانێ وەلاتێ دایك ڤە، پشتی دەم سالەكێ هشیار خوە ل سەر تەختێ نەخوشخانێ دبینیت و هەڤركییا مرنێ دكەت و وەسیەتنامێن خوە دنڤیسیت، سەرمەد ژی بیرهاتنان دنڤیسیت و داڤێن رودانان خوە دوان نڤیسینان دا دبینن، كو ل سەر زارێ سەرمەدی دهێنە ڤەگێران. هەڤالینییا وان ژ زاروكینێی دەست پێدكەت، ل كولانێن باژێرێ ئەو لێ ژ دایك بوین، سێمێلێ و پاشی قوتابخانێ، حەزێن زاروكان، روژانێن خویندكاران ل قوتابخانێ، حەزێن قوتابیێن سنێلە. ل تەمەنێ سنێلەییێ ژی مروڤ ل قەتێ خوە یێ دی دگەریت و بەردەوام هشیار ل قەتێ خوە دگەریت. قوتابخانا كچان و چیروكا تەنەكەی، كو بەژنا وی ب سەر بلنداهیا دیواری دئێخیت، ئەوێ دیوارێ پەردەیێ دئێختە مەشا خویندكارێن كچ و قوتابخانا تژی كەچێن هەڤتەمەنێ وی. چەندین ڤەگێرێن دی، كو بالا مروڤی بو خوە رابكێشن. ڤەگێرێن سنێلەیان، دەما ماموستایێن وان یێن ژن دپولێ ڤە و خەون و خەیالێن وان. چیروكا چوونا وان بو پارێزگەها میسلێ و گەریانا وان، گرتنا وان ژلایێ حەرەسێن قەسرێن سەدامی ڤە. تشتێ ژ هەمیێ ژی بالكێشتر، بەحسا هەڤالینیا وانە و ئەو تشتێ وان هەردوویان پێكڤە گرێددەت. داڤێن رۆمانێ ژ دەستپێكا تەمەنێ وان یێ هایش خوە بونێ دەست پێدكەت. سالێن هەشتیان پتریا رویدانا بخوە ڤە دگرن، كو تەمەنێ قوتابخانێ و هەڤالینیا وان بویە و دوی تەمەنی دا، مروڤ لخوە و ل قەتێ خوە دگەریت. دوماهیا رۆمانێ ژی دگەهیتە سالا دوو هەزار و هەشتێ، ب ئیمزا هشیاری رۆمان ژی بدوماهی دهێت. ژبلی هەردوو كارێكتەرێن سەرەكی، هشیار و سەرمەد، چەندین كارێكتەرێن دی رولێ خوە دناڤ ڤێ رۆمانێ دا دگێرن. محەمەد، ئەوێ ب كورێ هشیاری هاتیە ناسكرن، كو هشیار بەردەوام د لێگەریانێ دا بو و خەون و خەیالێن وی ژ كچان دەرباز نەدبون و تا دوماهی ساتێن خوە مایە بێ ژن. پسمامێ سەرمەدی و دەما چووینە غاباتێن میسل و ژلایێ حەرەسێن قەسرێن سەدامی ڤە هاتیە گرتن و ست چنار، ئەو كچا سەمەردی خەون پێڤە دیتین و بو هشیاری دایە ناسكرن و ژڤان دگەل هشیاری داناین. غالبێ عەسل عەرەب و نەڤیانا وی بو ژنان و رەگەزێ مێ هەمیێ و چەندین كارێكتەرێن دی یێن جودا و رولێن جوداتر.
تەكنیك د رۆمانێ دا:
دنڤیسینا رۆمانا سیفرا سلیڤی دا، رۆماننڤیسی پەنا بو هندەك تەكنیكێن نوی بریە ژوان ژی، پێش ئێخستنا بەشان، بەشێ دوماهیێ بو دەستپێكێ راكێش كریە و رەنگە ئەگەر خواندەڤا یێ زیرەك نەبیت و نەكەفتبیتە بن كارلێكا رۆمانێ، ل خواندنا وی بەشی ڤەگەریت ڤە. ل هەر بەشەكی ژی ب نڤیسینەكێ دەرگەهـ ل سەر بەشی هاتیە ڤەكرن، كو ئەو نڤیسین دوو رولان بخوە ڤە دگریت، ئێك: مانشێتێ هەر بەشەكی بنڤیسینەكێ خەملاندی یە، كو ئەو نڤیسینا هەنێ پێش وەخت ل جهەكێ هاتیە نڤیسین و ب بەرچاڤ دكەڤیت و دهەمان دەمدا دەربرینێ ژ وی بەشی دكەت. دوو: نڤیسین، پسیارێ و بەرسڤێ هەردوویان بخوە ڤە هەلدگریت. خالەكا دی یا ڤێ رۆمانێ جوداتر لێدكەت ژ هەر رۆمانەكا دی و تا رۆمانێن رۆماننڤیسی بخوە ژی ئەوێن ب بەرچاڤێن من كەفیتن و من خواندین، زمانێ وی یێ دارشتنێ یە، زمانەك ئەدەبی و ب سەلیقەیەكا شعری و موسیقایانە هاتیە نڤیسین و رەنگە ئەڤ جورێ نڤیسینێ ژی، دەم بو دڤێت و وەستیان و ماندیبون و هەر وەكو من ئاماژە بو دای، دڤێت نڤیسەرێ رۆمانێن ژڤی رەنگی دەستهەلی و پاشخانەیەكا ئەدەبی و هزری و بیركرنێ یا باش هەبیت، تا بشێت خوە لڤان جورە نڤیسینان بدەت. رۆمانێن سەبری ژی زێدەتر كاری ل سەر فەلسەفەیێ دكەن و فەلسەفە بخوە ژی كاری ل سەر ژیان و بیركرن و هەبونا مروڤی دكەت.
رەخنە ل كومەلگەهی:
هەر چەندە پتریا روودانان خوە دناڤ ڤی كومەلگەهی دا دبینن، بەلێ كومەلگەهـ ژ رەخنەبارانكرییا رۆماننڤیسی رزگار نەبویە. ئەز دبێژم ئەڤە نەخوشیا هەر كەسی یە، ئەڤێن چەند تەمەنێ خوە ل وەلاتێن دەرڤە بوراندین یان ئەوێن تا نوكە ل وان وەلاتان دژین. هەردەم بەحسێ یەكسانیێ و دادیێ لوان وەلاتان دهێتەكرن و بەروڤاژیا هەر تشتێ ژی ل كوردستانێ دبینن، لێ ژبیردكەن پیەكێ وان ل وان وەلاتایە و ئەوێ دی لڤێرە و دوماهی جار ژی، وێ یوتابیایێ لپشت خوە دهێلن و ڤەدگەرن. ئەڤ رەخنە باراندنا هەنێ ژی، ژ كەزەبا وان دەردكەڤیت، حەزدكەن كومەلگەهێ وان ژی ژ كەڤلوژانكێ خوە یێ جاران دەركەڤیت، د پەرەگرافەكی دا هوسا هاتیە: "خەونێن چ سەرمەد؟ ما وە هندەك خەون ماینە؟ كیژ خەونە وە ب خوە ئیغتیساب نەكربت؟". یان د پەرەگرافەكێ دی دا، دەما نامێ بو كورێ خوە ل پاش خوە دهێلیت: "ب سالان ئەز دناڤ بێ ئاقلان دە مەزن و پەروەردە بیمە، لەورا تە پێ سەیر نەبیت، هەگەر ل دوماهیێ تو گەهشتی قەناعەتێ كو بابێ تە مروڤەكێ بێ ئاقلە". لدوماهیێ ژی بهزرا من، تا ئەم كومەلگەهێ خوە رەخنە باران نەكەین و بزاڤێ دگوهەرینا عەقلیەتا داخستی دا نەكەین، ئەم نەشێین وەك مروڤ بیربكەین و رەفتارێ بكەین و ئەڤە یە ژی ئامانجا نڤیسینێ و ئەدەبیاتا سەردەم.
تێبینی:
• سەبری سلێڤانەی، سیفرا سلیڤی ـ لێگەریانەك ل قەتێ دی، رۆمان، قەبارێ ناڤین 165 لاپەر، سالا 2009 دهوك، چاپخانا هاوار.
• دروژناما وار ژمارە 1262 دا هاتیە بلاڤ كرن
