السبت، 31 أغسطس 2013
الأربعاء، 28 أغسطس 2013
ۆرك شوپه‌ك لبن ناڤێ (راگه‌هاندن، پێنگاڤه‌ك به‌ره‌ڤ ديموكراسيبوونێ)
ژبو به‌لاڤكرنا ديموكراسيه‌تێ، رێكخراوا روشنگه‌رى بو پياده‌كرنا ديموكراسيبونێ ب هه‌ڤكارى دگه‌ل رێكخراوا ئازاديا لاوێن كوردستانێ/ سه‌نته‌رێ ل روژا 31/8/2013 ل باره‌گايێ رێكخراوا (كوردس) دىێ رابيت ب گێرانا ۆرك شوپه‌كێ لبن ناڤىێ (راگه‌هاندن، پێنگاڤه‌ك به‌ره‌ڤ ديموكراسيبوونێ)، بو 25 گه‌نجێن رێكخراوا ئازاديا لاوێن كوردستانێ/ سه‌نته‌رىێ دهوك ژ هه‌ردوو ره‌گه‌زان كور و كچان و ب پێشكێشكرنا چه‌ند سمينارا و به‌لاڤكرنا باوه‌رنامان دێ ڤێ ۆرك شوپێ پرێڤه‌به‌ت.الأربعاء، 21 أغسطس 2013
تەكنیكا دەربرینێ د شعرەكا جەمال چەلكی دا
.jpg)
جەمال چەلكی، ئێك ژ وان كەسانە یێن شعرێ دنڤیسن، دیوانەكا شعری هەیە و چەندین دەقێن خوە یێن شعری ل روژنامە و كوڤاران بلاڤ كرینە. (دێمەكێ گەش) ژی ناڤێ ئێك ژ شعرێن وی یە، دێ هەولدەین بو نڤیسینا خوە ل سەر ڤی دەقی راوەستین، بزانین شێوازێ تەكنیكێ لدەڤ ڤی هوزانڤانی چاوانە، زمانێ وی یێ دەربرینێ ل چ ئاستە، چەند شیایە خوە دگەل ئەڤرو، قوناغا ئەڤرو، شێوازێ نڤیسینا شعرا ئەڤرو بگونجینیت. ڤی هوزانڤانی كو هەر كەسێ ل دیوانا وی روینیتە خارێ و بەرپەرێن شعرێن وی ب قولپینیت، دێ بو گەلەك تشت ئاشكەرا بن، ئەڤ هوزانڤانە هێشتا ب ستایلێ سالێن هەشتیان دەقێن خوە سەر راست دكەت و حەز دكەت تام و خوشییا وی سەردەمی، وێ تەكنیكێ و ب وێ ریتم و ناڤەروكێ، بەردەوامیێ پێبدەت و بهزرا وی هەر وەكو دشعرێن وی دا دیار، بو وی خوشە خاندەڤایێ وی وەك وی بڤێت، بمینیت.
ئەگەر بەراوردیەكێ د شێوازێ دەربرینێ یێ ڤی هوزانڤانی و ئەڤ كەسێن
شعرا نویخاز و مژەوی نوكە دنڤیسن دا بكەین، دێ گەلەك خال بومە دیار بن، كو ل هەردوو شێوازان خالێن پوزەتیڤ و نەگەتیڤ هەنە و دڤی بیاڤی ژی دا، ئەزمونا مەعریفییا شاعری دشێت ڤان خالان جودا بكەت و دەقێن سەركەتی و نە سەركەتی پولین بكەت و شعرا مەقبول و نە مەقبول بو خاندەڤای، ژ ئێك جودا بكەت. هەر چەندە دگەل لاوازبونا سنورێ دناڤبەرا ژانرێن ئەدەبی دا، دەقێن نوی و تەكنیكێن نوی پەیدا بوینە و گەلەك جاران دێ بینین ژی، ژانرێن ئەدەبی گەلەك مفای ژ تەكنیك و بنیاد و توخمێن ئێك وەردگرن، زمان ژی كو ئالاڤەكێ گرنگێ دەربرینێ یە بتایبەتی لدەف هوزانڤانان، كو گەلەك زمانی بو خوە دكەنە هوكارەك بو نڤیسینا دەقێن خوە و گەلەك دەقێن شعری بناڤێ نویخازیێ و مژداریێ دكەڤنە بەرچاڤێن مە، كو هوزانڤان بخوە دناڤرا بەرزەبویە و زمانێ وی یێ دەربرینێ بو وی بو یە بەربەستەك، كو نەشیا بیت هەر وەكو وی بڤێت داهێنانێ بكەت و د ئەنجامدا، دەقێ وی یێ شعری ژی نە دەقەكێ سەركەتی و مەقبولە و ئەگەر ڤەكولینەك بو وی تێكستی ژی هەبیت و وێنەیێن وی بهێنە شروڤەكرن و سەروبن كرن، دێ گەلەك لاوازی و بێ سەروبەری تێدا بەرچاڤ بیت كو هوزانڤان نەشیایە خوە ژ بن باندورا زمانی دەربێخیت و رزگار بكەت، لڤێرە ژی نە بتنێ دەقێن وان د ئاست دا نا بن، بەلكو گەلەك زورداریێ ژی ل زمانی دكەن، چ ب زانین بیت یان ژی بێ ئاگەهی. (جەمال چەلكی) ژی كو من بو ڤێ نڤیسینێ مەرەم ب ستایل و تەكنیكا وی یا دەربرینێ و زمانێ وی یێ شعری هەی، ئێك ژوان كەسانە یێن شیاین بازنەیەكی لدوور شێوازێ خوە یێ دەربرینێ بكێشن و تایبەتمەندیەكێ بدەنە قەلەمێ خوە، هەر چەندە سەركەتن و نە سەركەتنا وی و تەكنیكا وی یا دەربرینێ نە بابەتێ من یێ ڤێ نڤیسینێ یە، بتنێ یا من مەرەم پێهەی، هەر هوزانڤانەكی كو بڤێت تێكستەكی َشعری یێ جوان بنڤیسیت، وێنێن وی یێن شعری دجوان و نوی و تژی رامان بن، ئەزمونا شاعری دناڤ را خویا بكەت، دڤێت بشێت قەلەمێ خوە جودا بكەت و شێوازێ خوە یێ دەربرینێ هەبیت و بشێت ڤی شێوازێ هەنێ ب پارێزیت و پێش بێخیت كو شعر بخوە نویاتیە و لێگەریانە ل وان تشتان یێن نە لڤ و و شاعر وان تشتێن نە لڤ بلڤینیت و بلەقینیت، هوزانڤان بشێت ب ستایلێ خوە نڤیسینا خوە بەرچاڤ بكەت و ب كەسێ دی ڤە نەچیت، كو خویایە، هەر هوزانڤانەكێ خودانێ خوە و ستایل و تایبەتمەندییا خوە یا نڤیسینێ نەبیت، نەشێت پێنگاڤێن نویكرنێ بهاڤێژیت، ئەڤ تشتێ ڤان پێنگاڤان ژی جوان و جوانتر لێدكەت و زێدەتر دئینتە پێش، هەبونا تشتەكێ نوی و دیتنەكا نوی و بینینەكا نوی یە. ئەگەر بەراوردیەكێ د شێوازێ دەربرینێ یێ ڤی هوزانڤانی و ئەڤ كەسێن
دێمەكێ گەش/ دێمەكێ گەش/ وەكە روژێ/ هێدی هێدی/ شەوقا خوە كێشا دورێت من/ من ب تیژینكەكا/ هویر هویر/ ژ هەر دوو چاڤێن/ تەژی خوین/ زێرەڤانیا وی دێمی كرم/ كو یێ ل سەر بەحرەكا بێ بن/ هزر یا دبێژیتە هزرێ/ كا جهێ من../ شلقێنا وا نێزیك نێزیك/ یا دگەهتە من/ ئەز ژی ئەڤە چەندین سالە/ ئەڤیندارم/ هزرو بیرێن ئەوی دێمی/ یێت بوینە ئارمانج و مەرەم/ من ژی هزرە/ پاشەروژێ بم/ مەلەڤان/ سەر ڤێ بەحرا/ هندە یا كویر و یا بێ بن..
هەناسەیێن تریفا دوسكی
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنیئەم هەمی دزانین دەما مروڤ ژ دایك دبن، وەك جەستەیەكێ بێ ناڤ دهێنە سەر رویێ عەردی و دەما دمرن ژی وەك ناڤەكێ بێ جەستە باردكەن، ئەڤ هەڤكێشە ژ كەڤن وەرە دهێتە گوتن. تشتێ گرنگ ژ ڤێ هەڤكێشەیێ ژی ئەوە، ئەوا دناڤبەرا ڤان هەردوو قوناغان دا پەیدا دبیت، ئەو ژی رح، هەناسە و دنیا دیتنا مروڤی یە بو تشتێن ل دەوروبەری مروڤی رویددەن. ئەو كەسێ بشێت ڤێ هەڤكێەشێ دورست بكەت ژی و پەیوەندیا دناڤبەرا هەبون و نەبونێ دا بئێختە دقالبێ وێ یێ دروست دا، ئەو مروڤ جیاوازە و ئەوە یێ بەردەوامیێ ددەتە گرنگیا هەبونا مروڤی. ئەڤا هەنێ ژی زێدەتر ل دەڤ شاعران، روماننڤیسان و شێوەكاران پەیدا دبیت، دەما ب هەناسەیێن خوە، برێكێن داهێنان و بەهرەمەندییا خوە، ماچا ژیانێ ب جەستەی دپەخشن و رویەكێ بەردەوامیێ ددەنە هەر تشتەكی.
هەسنایەیێن تریفایێ، دەقەكێ شعری یێ هوزانڤانا خانم (تریفا دوسكی) یە و دروژناما وار ژمارە 854 دا بلاڤ بویە، بزانین، گرێدانا ڤان هەناسەییان ب هەڤكێشەییا مە ڤە تا چ راددە دێ سەرگریت، هوزانڤان چەند شیایە جەستەی ب زمان بێخیت و یارییا ب ڤی جەستەی بكەت، كو لدویڤ هەڤكێشەیێ، ئەم هەناسەیێن وێ بو ژیانێ ببینین، دەما دڤی وێنەی دا دبێژیت:
سەحكە گیایی ددەستێن من دا چەندێ سلە ژ تورەی نڤستی یە
سەحكە دەریایێ چ ترانان ب ماچێن من دكەت
سەحكە باژێری پشتا خوە دایە شعرێن من
ئەز ژی ژ دووریا تە دەو و دوشاڤێ تێكەل دكەم...
هندییا تورەمە
دڤێ پارچە شعرێ دا گەلەك وێنە هاتینە كێشان، هەر چەندە هوزانڤان دشێت ب وێنەكی بتنێ مەرەما دەقێ خوە یێ شعری بگەهینیت، لێ هەبون و كێشانا وێنەیێن تێكرا و جودا، خوشیەكا دی و تامەكا جوداتر ددەتە دەقێ شعری و دهەمان دەمدا، بالكێشیا وەرگری بو دیمەنەكی رادكێشیت كو هوزانڤان حەزدكەت، هەستێن خاندەڤای ب ئازرینیت و ب دیمەنەكێ وێ ڤیایی بكێشیت، خاندەڤای ب دەقێ خوە یێ شعری ڤە سەرسام بكەت، هەر وەكو دڤێ پارچە شعرێ دا هاتی. هوزانڤانێ چەند وێنەیێن جودا ئیناینە، وەك (گیا، سلبون، ژ تورەیێ نڤستی)، ئەم هەمی یێن راهاتین كو گیا و شوینكاتی بەردەوامیا ژیانێ نە و دەما ژنەك وێ شوینكاتیێ دكەتە دناڤا دەستێ خوە دا، ئەو یا مەسجا خو بو حەژێكرنێ دیاردكەت. ژن ژی لڤێرە ئەو كەسە یا حەژێكرنێ بەلاڤەدكەت جوداتر ژ زەلامی، هوسان بڤی وێنەی، ئەم هەست ب وێ حەژێكرنێ ناكەین و ئەم هەست ب دوو دلی و نە ئارامییا ڤێ ژنێ دكەین، ئەم هەست بهەناسەیێن تریفایێ ناكەین كو ئەو شوینكاتی دناڤ دەستێن وێ دا تەمری یە یان دڤان هەردوو دیمەنێن دی دا (دەریا دەما چ بهایی بو ماچێن وێ نە دانیت یان ژی ئەو باژێرێ بهەبونا وێ یا ژن بەردەوامیێ ددەتە گەشەكرنا خوە)، لڤێرە هوزانڤان بو دیاركرنا هەستێن خوە دوو تشت زوم كرینە، ئەو ژی (دەریا و باژێر)، دەریا ئەو جهێ كو مروڤ دشێت ب ئازادانە دگەل باخڤیت و نهێنیێن مروڤی دگەل دا دپارستی بن و ژبەر هندێ پتریا خەلكی، كەسێن عاشق، بەهرەمەند حەزدكەن دەریایێ بكەنە هەڤالێن خوە یان ئەو باژێرێ شعران بو دنڤیسیت، ئەو باژێرێ ئەوێ خەون لێ چاندین و هەست دكەت شعرێن وێ حەژێكرنێ بلاڤ دكەن و هەمیان پشتا خوە دایێ و دەریایی ترانە بحەژێكرنا وێكر، لڤێرە بێزاریەك لدەف پەیدا دبیت و تا ڤێرە هوزانڤانێ دگەل كێشانا ڤان وێنەیان، هندەك كلیل رادەستی مەیێن خاندەڤا كرینە، كو ئەم بچینە دناڤ ڤالاتییا هەستێن وێ دا.
دوێنەیێ دوماهیێ دا ژ ڤی دەقێ شعری، دەما دبێژیت (ئەز ژی ژ دووریا تە دەو و دوشاڤێ تێكەل دكەم.../ هندیا تورەمە)، هەستێن وێ ب رونی و ئاشكەرای بو مەیێن خاندەڤا ئاشكەرا دبن، دەما نە ئارامیا هەستێن خوە دیار دكەت، كو ئەگەر مروڤ یێ سەوداسەر نەبیت چ جارەكێ ڤان هەردوو خارنان (دەو و دوشاڤ)ێ تێكەلی ئێك ناكەت، ئەڤە ژی ئاماژەیەكن بو گوتنەكا مەزنان دەما دبێژیت (ژن بێ زەلام ژار دبن و زەلام بێ ژن هار دبن). دڤێ پارچە شعرێ ژی دا یا من ڤیایی بەحس بكەم، ئەو تەكنیكا شاعیرانەیە یا (تریفەخانێ) بكارئینای بو دیار كرن و ێنەكرنا هەستێن خوە، كو وەرگر دگەل دەقێ وێ یێ شعری بژیت و تام و خوشیێ ژێ وەربگریت.
دیاردە و كارتێكرنا وان ل سەر شعرەكا بەشیر مزوری
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنیدیاردان، كارتێكرنا خوە یا مەزن ل سەر وێنەكرنێ لدەف هوزانڤانان هەیە. وێنەكرن بخوە ژی هەر ژ كەڤن لدەف مروڤان پەیدابویە، دەما ژیانا خوە د شكەفتان دا دبرنە سەر و وێنە بو هەر تشتەكی ل سەر كەڤران دنوكراندن و دكێشان. دیاردێن دەستپێكا مێژویێ ژی دبازنەكری بون، گیانەوەرێن كیڤی، نێچیرڤان و رم و ئەو تشتێن روژانێن خوە دگەل دا دبرنە سەر، دیاردە و ئاتافێن سروشتی و تا دوماهیێ. هەر مروڤەكی و لدویڤ پیشەیی و ئارەزومەندییا خوە بارەك دوێنەكرنا دیاردان دا هەیە.
هوزانڤان ژی تەخەكا گرنگن ژ ڤی كومەلگەهی، ئەو ژی دكەڤنە بن كونتروللا دیاردان ڤە و ئەڤ دیاردە د دەقێن وان یێن شعری دا رەنگ ددەنەڤە. چاوان مروڤان مفا ژ ئاگری وەردگرت و ئەڤ ئاگرە بو گەرمكرنێ و روناهیێ بكارئینان، ژڤێ سەرهلبونێ، ئاگر بو خارنێ و گەلەك تشتێن دژی هاتە بكارئینان، هوسان هوزانڤان ژی دكەڤنە دبن كارتێكرنا دیاردان ڤە و وێنەكرنا دیمەنێن خوە یێن شعری، ژ دیاردە و رویدانێن دەوروبەرێن خوە وەردگرن. هوزانڤانێ زیرەك و دەستهەل ژی ئەوە یێ بشێت ژ تشتێن دەوروبەرێن خوە دیمەنەكێ نوی، بینینەكا نوی بەرهەم بینیت.
(ئاینەك ژ ئەڤینێ)، ئێك ژ دەقێن شعری یێن هوزانڤان (بەشیر مزوری) یە، دێ هەولدەین دڤی دەقی دا ل چەند وێنەیەكان بگەرین، ئەڤێن دژیانا روژانە یا هوزانڤانی دا گڤاشتن ل سەر وی، دەرونێ وی، مێشكێ وی دروستكرین و ژ ئاگەهی بیت یان بێ ئاگەهی، ڤان دیاردان خوە د شعرێن وی دا دیتیە ڤە. هوزانڤانی دیاریەك دایە پێش ڤێ شعرێ و دبێژیت: (دیاری بۆ وان چاڤێن مەست و كەنیا شرین).
مەست بون، ئەگەر بێ هوشی بیت و چوونا ناڤ خەیالێ و دوری دورهێلی بیت، مەست بون ئەگەر ژ دەستدانا راستیان بیت و رەڤین بیت، ئەگەر خو بەرزەكرن بیت ژ تشتێ هەی و دروستكرنا خەونان بیت، مەست بون ئەگەر بێ ئاگەهی بیت و بێ ئومێدی و نە ئارامی و دوو دلی و لاوازی و خەموكی بیت، مەست بون ئەگەر دروستكرنا رەڤینەكێ بیت ژ گڤاشتنەكێ. ئها ئەڤە ئەو مەست بونە یا هوزانڤانی پێ باژێرێ خوە، خەلكێ باژێرێ خوە، عاقلمەند و سیاسی و رەوشەنبیر و هزرمەندێن باژێرێ خوە پێ تەشبیهی چاڤێن یارا خوە كرین. هەر وەكو ل وێنێ دەستپێكا ڤێ شعرێ دا دبێژیت: (د مەستییا ڤی باژێریدا، بەرزە دبم ..) مەستبونا چاڤێن وێ ژی بو عەشقبونا وێ دزڤریت و چەند ئەڤ چاڤێن هەنێ مەستتر بن، هوزانڤان خوە زێدەتر نزیكی وان دبینیت، ژبەركو مەستبونا هەنێ گرێدان ب تشتەكی ڤە هەیە، كو هەردوویان ل سەرە رییەكی دگەهینتە ئێك، لێ مەستبونا باژێری تشتەكێ نەباشە و ئاكامێن خراب بدویڤ ڤە هەنە و ئەگەر ئەڤە شوپهاندنەك بیت، هوزانڤان یێ پەیامەكێ برییا چاڤێن حەزكرییا خوە دگەهینتە هەر كەسێ بو وی خەم بیت و شیایە كلیلێن كودێن ڤی دەقی هەر ژ دیاریێ رادەستی خاندەڤایێ خوە بكەت.
ژبەركو ڤێ شعرێ چەندین وێنەیێن دی دناڤ دا هەنە و هەمی دكەڤنە بن ڤی بابەتی یێ مە بو ڤێ نڤیسێ هەلبژارتی، لێ ژبەر كورتییا نڤیسینێ كو ئەم نەشێین خو ژێ دەرباز بكەین، بتنێ دێ ڤی وێنەی ژ هەمان شعر وەرگرین، دەما هوزانڤان دبێژیت:
بەرەف كنارێن دوویر
سەفەرەكا درێژ درێژ دكەن
بیناهییا من یا ب هیڤییا تەڤە پیر بووی
ئەگەر ڤی وێنەی ژ شعرێ ڤەدەركەین و شروڤەكرنێ بدەینێ، هوزانڤان یێ دیاردەكێ بەرچاڤ دكەت، پەیوەندییا دناڤبەرا دوو حەژێكەران دا. هوزانڤانی مفا ژ دیاردەكێ وەرگرتیە كو دناڤ باژێرێ وی دایە و روژانە هەمی دبینن، بەس كەس هەست پێناكەت، هندەك كەس روژانە یێن دمرن، ئەگەر پیربون ژی تایەك ژمرنێ بیت. هوزانڤان دیاردا كوچ بەریێ بەرەڤ وەلاتێن روژئاڤا وەرگرتیە، ژبەركو زێدەتر گەنج ڤێ كوچبەریێ دكەن و گەنج ژی دبێ حەزكری نینن، هندا بتنێ حەژێكرن یا هەی و هندان ژی نیشانی كریە و هندان ژی هەڤژین هەنە. ئەڤێن چوین ژی گەهشتینە پێگەها خوە و خوشی و لەززەتێن خوە و حەزكریێن وان لبەندەمانا وان، چاڤەرێ نە، لێ پسیار ئەو چاڤەرێیا هەنێ تا كەنگی؟ كو هوزانڤانی برییا كێشانا ڤی وێنەی یا ڤیایی دیاردەكێ بەرچاڤ بكەت و ئاریشەكێ ب ئازرینیت، كو دڤێت بەرسینگرتنەك بو ڤێ دیاردا نە جوان بهێتە دانان و چ دی تەخەك نەبیتە ئێخسیرێ خەونێن هلاویستی.
دەما خاندەڤا دبیتە خودانێ دەقی، شعرەكا (مەلەڤان بارانی) وەك نمونە
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنی
ئەگەر هوزانڤانی دەقێ خوە یێ شعری قفل دایێ و خوە ژێ رازیكر و گەهشتە باوەریەكێ، كو ئەو دەقێ هەنێ بكێر دهێت بهێتە بلاڤكرنێ. هینگێ بێ دوو دلی، هوزانڤان دێ وی دەقێ هەنێ بلاڤ كەت و دگەل بلاڤكرنێ ژی، ئەو ژ هەست و سوز و نەستان ڤالا دبیت و بو هوزانڤانی ژوی دەقی، بتنێ ناڤ دمینیت. هینگێ دەقێ سەركەتی و یێ نە سەركەتی، دمینیتە ل سەر بریارا خاندەڤای، هینگێ ئەو كەسێ وی دەقی دخوینیت، دێ لدویڤ شەیدابونا خوە ب وێ داهێنانێ، لدویڤ تام و چێژ وەرگرتنا خوە ژ وی دەقی، بریارێ دەت، كا ئەو دەق بو وی یێ خوش بو یە یان نە. ئەڤە وەك خاندەڤا، دهەمان دەمدا كەسەكێ دژی هەیە دهێت وی دەقی دخوینیت، لێ خاندن بو وی بتنێ بەس نینە، بەلكو ئەو زێدەتر خوە بەر ددەتە قولاچكێن ڤەشارتی یێن دەقی، ئەگەر هوزانڤان شیابیت كارلێكەكێ دناڤبەرا دەقێ خوە و كەسێ بەرامبەر دا دروست بكەت، هینگێ مەرج نینە سەنگا بابەتی چەند بیت یان دەق چەند یێ درێژ بیت یان چەند كەرنەڤالێن وێنەیان تێدا هەبن یان هوزانڤانی لدویڤ گێولێ خوە دەقێ خوە ئاڤا كربیت، ژبەر كو ئەو دێ بچاڤێ رەخنێ، هەلسەنگاندنەكا زانستیانە سەحكەتە وی دەقی. بو بابەتێ خوە ئەز دێ هەولدەم شعرەكا هوزانڤان (مەلەڤان بارانی) بناڤێ (پەری یا بای) وەربگرم كو دروژناما وار ژمارە 786دا بلاڤ بویە، هوزانڤان مەلەڤان ئێك ژوان كەسانە یێن من چەندین دەقێن وی خاندین و من خوشی ژێ وەرگرتی، هەلبژارتنا من ژی بو ڤی دەقی، ئەو دویركەتنە یا دناڤبەرا دەقی و خویندەڤانی دا دهێتە دیتن، رەنگە هوزانڤانی بوچوونەكا دی و تام و خوشیەكا دی بو هەبیت ئەگەر ئەو بو من شروڤەكرنەكێ بدەتە دەقێ خوە، لێ من شروڤەكرنا وی نەڤێت و ئەز دێ یا خو بەحس كەم.
ئەگەر هوزانڤانی دەقێ خوە یێ شعری قفل دایێ و خوە ژێ رازیكر و گەهشتە باوەریەكێ، كو ئەو دەقێ هەنێ بكێر دهێت بهێتە بلاڤكرنێ. هینگێ بێ دوو دلی، هوزانڤان دێ وی دەقێ هەنێ بلاڤ كەت و دگەل بلاڤكرنێ ژی، ئەو ژ هەست و سوز و نەستان ڤالا دبیت و بو هوزانڤانی ژوی دەقی، بتنێ ناڤ دمینیت. هینگێ دەقێ سەركەتی و یێ نە سەركەتی، دمینیتە ل سەر بریارا خاندەڤای، هینگێ ئەو كەسێ وی دەقی دخوینیت، دێ لدویڤ شەیدابونا خوە ب وێ داهێنانێ، لدویڤ تام و چێژ وەرگرتنا خوە ژ وی دەقی، بریارێ دەت، كا ئەو دەق بو وی یێ خوش بو یە یان نە. ئەڤە وەك خاندەڤا، دهەمان دەمدا كەسەكێ دژی هەیە دهێت وی دەقی دخوینیت، لێ خاندن بو وی بتنێ بەس نینە، بەلكو ئەو زێدەتر خوە بەر ددەتە قولاچكێن ڤەشارتی یێن دەقی، ئەگەر هوزانڤان شیابیت كارلێكەكێ دناڤبەرا دەقێ خوە و كەسێ بەرامبەر دا دروست بكەت، هینگێ مەرج نینە سەنگا بابەتی چەند بیت یان دەق چەند یێ درێژ بیت یان چەند كەرنەڤالێن وێنەیان تێدا هەبن یان هوزانڤانی لدویڤ گێولێ خوە دەقێ خوە ئاڤا كربیت، ژبەر كو ئەو دێ بچاڤێ رەخنێ، هەلسەنگاندنەكا زانستیانە سەحكەتە وی دەقی. بو بابەتێ خوە ئەز دێ هەولدەم شعرەكا هوزانڤان (مەلەڤان بارانی) بناڤێ (پەری یا بای) وەربگرم كو دروژناما وار ژمارە 786دا بلاڤ بویە، هوزانڤان مەلەڤان ئێك ژوان كەسانە یێن من چەندین دەقێن وی خاندین و من خوشی ژێ وەرگرتی، هەلبژارتنا من ژی بو ڤی دەقی، ئەو دویركەتنە یا دناڤبەرا دەقی و خویندەڤانی دا دهێتە دیتن، رەنگە هوزانڤانی بوچوونەكا دی و تام و خوشیەكا دی بو هەبیت ئەگەر ئەو بو من شروڤەكرنەكێ بدەتە دەقێ خوە، لێ من شروڤەكرنا وی نەڤێت و ئەز دێ یا خو بەحس كەم.
هەر روژ ...../ مینا پەریەكا بای/ تو دهزرگەها من دا ئاسێ دبووی/ من تو ..... د هزراندی/ د ئەڤاندی و/ مینا زارویەكا بێ دای و باب/ د هزرێت خوەدا/ د پێچای و د نڤاندی/ ئەڤجا خەونێت من یێت گەهشتی و / خەونێت تە یێت ساڤا تێكهەل دبوون و/ یاری دكرن/ خانیكێت هیڤییان دروست دكرن و/ بیردانكا من دبوو یاریستانا حەزێت تە یێت ساڤا/ و هێشتا شینوارێت تە لێ هەنە!..
دڤێ پارچێ دا، هوزانڤان دگەل خەیالا خوە دئاخڤیت، ئەو تشتێ هوزانڤانی ژی ڤیایی بەحس بكەت ل پشت هێمایێ (پەریا بای) ئاسێ كریە. جارێ پەریا بای ژبلی خەیالا هوزانڤانی و دەستچێكریا وی، چ تشتەكێ بناڤ نەبویە و باوەرناكەم د چ ئەفسانە و چیروك و چیڤانوكان ژی دا، ئەڤ ناڤە هاتبیت. چنكو لدویڤ شارەزایا من بتایبەت بو چیروك و چیڤانوكێن كوردەواری، تشتێ بڤی رەنگی مە نەبویە.. هوزانڤان دبێژیت (هەر روژ.... مینا پەریەكا بای)، لڤێرە دیار دبیت (پەریا بای)، سالوخەتەكە بو تشتەك دی، بو كەسەك دی و دبیت مروڤ بیت یان خەیالا وێ بیت یان بیرهاتنەك بیت و هوزانڤان ب دەربرین و كێشانا وێنێن خوە ئازادە. یان، (بیردانكا من دبوو یاریستانا حەزێت تە یێت ساڤا)، لڤێرە ژی خاندەڤا هەست ب نە ئارامیەكی ژڤی وێنەی دكەت، ئەز باوەرم هوزانڤانی بخوە ژی هەست بڤێ نەهەڤسەنگیێ كریە و بەلگە ژی دەما هەڤسارێ ڤێ (پەری یا بای)، ژ دەستا دەردكەڤیت و لدوماهیێ ژی خوزیا نەزڤرینا وێ رادهێلیت، حەز دكەت قەست بكەتە جهەكـ دی و شوینوارەك دی و كەسەك دی.
(ئەز نزانم .../ كانێ تو د بیردانكا كێ دا/ ئاسێ بوویە ؟/ ئەگەر دا خەمەكێ بو وی ژی فركەم و جگارەكێ كێشم/ چنكی بێ گومان ئەو ژی یێ پەشیمان بووی/ و وەكو من نوكە یێ ژ بای دترسیت)، دوێنەكێ دی دا (نەكو جارەكا دی!/ تە بكەتە پەری و دگەل خوە تە بو من ب ئینیت).
یا من دڤێت بەحس بكەم، هەر كارەكێ هەبیت شەنگشتە بو گرنگە، شعرێ ژی قالبێن خوە هەنە، ئەو تشتێ ئەم پێش كێشی خاندەڤایێ خوە دكەین گەلەك یێ گرنگە مە بڤێت بزانین ئەم چ بگەهینینێ! ئایا دروستكرنا تابلویەكی دپەروازەیەكێ جوان دا بەسە كو خەلك تەماشا بكەت؟ نەخێر چنكو خەلكی وێنە پێ باشترە نەك پەروازە و هوسا شعر ژی، خەیالا شاعری بو شاعری و ئەوا هاتیە بەلاڤكرن ژی بومە یێن خاندەڤا گرنگە و دڤێت هوزانڤان خاندەڤایێ خوە ژی رازی بكەت.
پیشەسازییا وێنەی، دنمونەكا (دیار عەبدولعەزیز زێوەی) دا
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنی
بهێلە دناڤ بەرزەبونا تە دا ل خو بگەریێم، ئەڤە ناڤێ شعرەكا هوزانڤانێ گەنج (دیار عەبدولعەزیز زێوەی)یە، دروژناما وار ژمارە (787) دا بلاڤ بویە. هەر چەندە پشتی بلاڤبونا ڤێ شعرێ دروژناما ناڤبری دا، هوزانڤانی ل سەر پەیچێ خوە د (تورا فەیس بوكێ) ژی دا بلاڤكریە و تێبینیەكا بچویك وەك گەلەك هەڤالان وەك كومێنت من ل سەر نڤیسی بو. لێ من ڤیا وەك نمونە بو دروستكرن و سنعەتكاری دوێنەیێ شعری دا، بو نڤیسینا خوە، ڤێ شعرێ بكەمە نمونە. هەلبژارتنا من ژی بو بابەتێ پیشەسازیا وێنەیێ شعری، هەر ژبەر وێ چەندێ بویە كو ئەز بخوە ئێك ژ شەیدایێ وێنەیێن شعری مە و هوزانڤانێ زیرەك ژی بمن وەرە ئەوە، یێ بشێت دەستهەلی و سنعەتكاریا خوە دوێنەیێن شعری دا بەرچاڤ بكەت، ئەڤە ددەمەكی دا ئەگەر ئەم شعرا نوكە وەربگرین جوداتر ژ شعرا ب كێشە و سەروا، كو رەنگە د وی دەمی دا، سەرنجا پترییا خاندەڤا بو قافیێ و ریتما شعرێ دچوو، لێ شعرا نوكە زێدەتر خوە دوێنەیێ شعرێ دا دبینیت، هوزانڤانێ زیرەك ژی ئەوە یێ هەولددەت ل وێنەیێ دروست بگەریت، ل داهێنانا دروست بگەریت. وێنەیێ شعری ژی جوداتر ژ وێنەیێن (فوتو)، ئەو وێنە یە ئەوێ رح تێدا هەی و زیندی، كەنگی ئەڤ وێنەیە ژی ب رح و زمان و گوهـ و بینین دكەڤیت، دەما هوزانڤان هەولددەت تشتەكێ نەلڤ ژ جهێ وی بلەقینیت و ئەڤا هەنێ ژی ئەگەر سنعەتكاری دگەل دا نەبیت، داهێنان بتنێ بەس نینە.
بهێلە دناڤ بەرزەبونا تە دا ل خو بگەریێم، ئەڤە ناڤێ شعرەكا هوزانڤانێ گەنج (دیار عەبدولعەزیز زێوەی)یە، دروژناما وار ژمارە (787) دا بلاڤ بویە. هەر چەندە پشتی بلاڤبونا ڤێ شعرێ دروژناما ناڤبری دا، هوزانڤانی ل سەر پەیچێ خوە د (تورا فەیس بوكێ) ژی دا بلاڤكریە و تێبینیەكا بچویك وەك گەلەك هەڤالان وەك كومێنت من ل سەر نڤیسی بو. لێ من ڤیا وەك نمونە بو دروستكرن و سنعەتكاری دوێنەیێ شعری دا، بو نڤیسینا خوە، ڤێ شعرێ بكەمە نمونە. هەلبژارتنا من ژی بو بابەتێ پیشەسازیا وێنەیێ شعری، هەر ژبەر وێ چەندێ بویە كو ئەز بخوە ئێك ژ شەیدایێ وێنەیێن شعری مە و هوزانڤانێ زیرەك ژی بمن وەرە ئەوە، یێ بشێت دەستهەلی و سنعەتكاریا خوە دوێنەیێن شعری دا بەرچاڤ بكەت، ئەڤە ددەمەكی دا ئەگەر ئەم شعرا نوكە وەربگرین جوداتر ژ شعرا ب كێشە و سەروا، كو رەنگە د وی دەمی دا، سەرنجا پترییا خاندەڤا بو قافیێ و ریتما شعرێ دچوو، لێ شعرا نوكە زێدەتر خوە دوێنەیێ شعرێ دا دبینیت، هوزانڤانێ زیرەك ژی ئەوە یێ هەولددەت ل وێنەیێ دروست بگەریت، ل داهێنانا دروست بگەریت. وێنەیێ شعری ژی جوداتر ژ وێنەیێن (فوتو)، ئەو وێنە یە ئەوێ رح تێدا هەی و زیندی، كەنگی ئەڤ وێنەیە ژی ب رح و زمان و گوهـ و بینین دكەڤیت، دەما هوزانڤان هەولددەت تشتەكێ نەلڤ ژ جهێ وی بلەقینیت و ئەڤا هەنێ ژی ئەگەر سنعەتكاری دگەل دا نەبیت، داهێنان بتنێ بەس نینە.
دوێنەیەكی دا ژڤێ شعرێ، هاتیە: (من و عەوری/ تیپێن ناڤێ تە و باران/ ل هەڤدوو گهۆرین،/ دا عەور ب دەنگێ كەربێ/ گازی تە بكەت!/ و ئەز ژی/ بارانا خەریبیێ لێ كەم...).
دڤێ پارچە شعرێ دا، هوزانڤانی هەولدایە وێنەیێ خوە یێ شعری ل سەر هەڤبەندییا هەڤگرتنا دوو ماددەیان ئاڤا بكەت، ئێك ژ خەیالێ و ئێك ژی ژ راستیێ. ئەڤ هەڤبەندی یە ژی داهێنانەكا جوانە و هوزانڤانی پەنا بریە بەر تشتەكی، كو دخەیالێ دا بهێتە بەحسكرن و كراسەكێ نوی ل بەر بهێتە كرن دێ گەلەك جوان بیت، ددەمەكی دا كو ئەو كراسێ هەنێ ژ بەژنا وی تشتی بهێت و هوسان بو عەوران ژی، چەند باران ژێ ببیاریت هەر خەلك خوازیارێن زێدەترە ژێ و ژ حەژێكرنا وان بو بارانێ كو ب ژێدەرێ ژیانێ بو خو دزانن، دوو روژان ل سەر ئێك باران نەباریت، هەمی ژێ خەریب دبن و خوزیا بو رادهێلن. هوزانڤان یێ شیایی ڤی وێنەیێ خورستی یێ كەهی بو وێنەیێ شعرا خوە بكار بینیت و ب بەرگەكێ دی ب خەملینیت و وێنەبكەت و وەك ڤیایی بینتە زمان، دەما دبێژیت (من و عەوری).
د پارچەیەكا دی دا ژ هەمان شعر، دبێژیت: (هەر دەما ئاسۆ/ سەكەراتا رۆژێ دكەتە داعویران/ من دڤێت سینگێ تە/ بكەمە بالگەهـ و/ دگەل نازداریێن پشیكا ب گۆكا/ پرچا تە/ ل سەر چیمەنێ سینگێ خۆ/ بكەمە چارجەڤ/ و.../ ستڤانكێ ڤەشارتنا تە ب بزدینم).
هوزانڤانی لدویڤ ئەزمون و مەعریفیەیا خوە پەنا بریە بەر گەلەك وێنەیان و ژوان ژی (ئاسو، سەكەرات، داعویران، سینگێ تە، بالگەهـ، نازداری، پشیك، گوك، پرچ، چیمەن، سینگ، چارچەڤ، ستڤانك، بزداندن)، دڤان هەر 14 وێنەیان ژی دا، مروڤ هەست بلێگەریانان دكەت، هەست ب خو ماندیكرنێ، هەست ب نزیكبونێ و نزیكبونا ڤان وێنەیان دئێك بابەتێ پێكڤە گرێدای دا وێنەیەكێ شعری ڤەهاندیە، پێنەڤێت ئەڤا من مەرەم پێ بێژم، پیشەسازیا شعرێ بویە، پیشەسازی ژی پێدڤی ب كەرەستەیێن خوە هەیە، بكارئینانا ڤان هەمی وێنەیان ژی تابلویەكێ جوان دروست بویە و خاندەڤا دشێت ل سەر ڤی وێنەی راوەستیت و چەندین بێهنان ڤەدەت.
دپارچەیەكا دێ یا ڤێ شعری، دا هاتیە: (بهێلە، جاڤێن بەختی/ ژ كلی بشووم...!/ دا چ نهێنیێن دی/ ل ناڤ مژیلانكێن بیڤەلەرزێ/ خۆ نەڤەشێرن).
یان ڤی دیمەنی ژ هەمان شعر: (بهێلە دیوارا بهەرفینم/ دا چ دەمژمێرا/ ب راوەسیانا خۆڤە نەهەلاویسن/ و چركێنا وان/ ژ كوپێ بێدەنگیا شەڤا مە ڤەخۆن..).
دڤی وێنەی دا ئەم هەمی یێن ل سەر تشتەكی راهاتین كو دەم ژ تەمەنی ڤەدخوت و هەر ئێكی خاندنا خوە یا تایبەت بو دەمی هەیە، لێ هوزانڤانی خاندنا خوە یا شاعیرانە بو دەمی و دەمژمێرێ هەیە و ب وێنەیەكێ شاعیرانە گوتی یە: (چركێنا وان/ ژ كوپێ بێدەنگیا شەڤا مە ڤەخۆن..).
جوانی و كرێتیا دەقی و شعرەكا (هەوار كەمال) وەك نمونە
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنی
جوانی و نە شیرینیا هەر تشتەكی، دوو چەمكێن رێژەیی نە و هیچ دەقەكێ شعری ژی نینە یێ باش بیت یان ژی گەلەك یێ خراب بیت. ل خاندنا هەر دەقەكێ شعری ژی، ئەم نەشێین بێژین ئەڤ دەقە یێ جوانە و ئەڤێ دی یێ خرابە یان نە شیرینە و یا دروستتر دڤێت، هەر ئێك ژ مە خواندنا خوە یا تایبەت بو هەبیت و ئەم دشێین هەلسەنگاندنا خوە ل سەر وی دەقێ شعری بدەین، ئەو ژی لدویڤ پیڤەرێن هەر ئێك ژ مە بو وی دەقێ شعری، وەك زمانێ دەربرینێ، ئەزمونا شاعری، مەعریفە و دەستەواژەیێن هوزانڤانی دڤێ شعرێ دا بكار ئیناین و د چ ئاست دا بونە و مە خاندنێن خوە بو هەبن، خاندنێن مە ژی دێ گرێدای ئاستێ بینینا مە و كارلێكا هەست و بیركرنەڤەیا مە بیت، بو وی دەقێ شعری یێ ئەم ل سەر راوەستاین و ئەم ب خاندنا خو ڤە مژویل كرین.
جوانی و نە شیرینیا هەر تشتەكی، دوو چەمكێن رێژەیی نە و هیچ دەقەكێ شعری ژی نینە یێ باش بیت یان ژی گەلەك یێ خراب بیت. ل خاندنا هەر دەقەكێ شعری ژی، ئەم نەشێین بێژین ئەڤ دەقە یێ جوانە و ئەڤێ دی یێ خرابە یان نە شیرینە و یا دروستتر دڤێت، هەر ئێك ژ مە خواندنا خوە یا تایبەت بو هەبیت و ئەم دشێین هەلسەنگاندنا خوە ل سەر وی دەقێ شعری بدەین، ئەو ژی لدویڤ پیڤەرێن هەر ئێك ژ مە بو وی دەقێ شعری، وەك زمانێ دەربرینێ، ئەزمونا شاعری، مەعریفە و دەستەواژەیێن هوزانڤانی دڤێ شعرێ دا بكار ئیناین و د چ ئاست دا بونە و مە خاندنێن خوە بو هەبن، خاندنێن مە ژی دێ گرێدای ئاستێ بینینا مە و كارلێكا هەست و بیركرنەڤەیا مە بیت، بو وی دەقێ شعری یێ ئەم ل سەر راوەستاین و ئەم ب خاندنا خو ڤە مژویل كرین.
گەمیا دوماهیك پەیامبەرێ ئاشتبوونا كناران، ناڤێ شعرەكا (هەوار كەمال)ە و ل كوڤارا نیڤین ژماری 3 بلاڤ بویە و ژبەر كو ئەڤ شعرە یا مشتە ژ وێنان و شعر بخوە ژی یا درێژە، دێ ب زێدەتر شێین بو بابەتێ نڤیسینا خوە هندەك وێنان ل سەر جوانی و نە شیرینیا دەقی بەرچاڤ كەین، مەرەما من ژی زێدەتر بڤێ نڤیسینێ ئەم چاوان هەلسەنگاندنێ بكەین و ئەو كیش وێنەنە زێدەتر سەرنجا خاندەڤای بو خو دكێشن، ئەڤە ددەمەكی دا هەر وەكو من ل پێشیێ گوتی، هەر ئێك ژ مە جوداتر ژ یێدی پیڤەر و خاندنا خوە بو هەر تشتەكی هەنە و بتایبەت ژی بو شعرێ. ئەگەر هندەك وێنان پەر كێش بكەین، هوزانڤان دبێژیت:
دێ بەلگێ خۆ یێ كەسك ل سەر بەلگەكێ زەر پرتكینم،/ دێ ژ پرتێن خۆ زارۆكەكێ ڤێكدەم، د پەنجەرا سپێدەهییا وێ زاروكێ دا، دێ ئاسمانەكی ل دوور وەریانا كولیلكێن دار هنارا ڤی باژێری فرینم/
دڤێ پارچە شعرێ دا، هوزانڤانی ڤیایە پەیامەكێ بگەهینیت، پەیامەك حەمەر ژ وێنەیان، هوزانڤانی یاری ب گەلەك تشتان كریە و ژبلی كێشانا وێنەیێ خوە و دكوژیا دروست را، ب سنعەتكارانە ئەڤ پارچەیێن ڤی وێنەی كێشاینە بەر ئێك و دوێنەیەكێ دایك دا كومڤەكرینە. هوزانڤان یێ دبێژیت، دڤێت ئەڤ جیلە بهێتە گوهورین و زاروكێ خوە دكەتە نمونە ئەوێ دوێنەیەكێ جوان دا ژ ئەنجامێ كارلێكا بەلگێ كەسك و یێ زەر دورست كری، كو ئەسمانەكێ دی پەیدا بكەت، ئەڤ كەسێن لڤی باژێری دژین لبن وی ئەسمانی، بیركرنەكا دی بكەن. جوانیا ڤێ كارلێكێ ژی نە بتنێ دكریارا جوتبونێ دا یە وەك نێر و مێ، بەلكو هوزانڤانی پەنا بریە بەر دروستكرنا وێنەیەكی ژ خوەزای، ژ دەوروبەرێن خوە، كو دگەل پەیاما وی یا شعری بگونجیت، (كەسك و زەر، بهار و پایز، شینكاتی و هشكاتی، ژیان و مرن)، هوزانڤانی ڤیایە بێژیت، ژ ئەنجامێ دوو بیركرنەڤەیان، مرن و ژیانێ، دێ جیلەكێ دی پەیدا كەین. یان دڤی وێنەی دا:
هەكۆ من دڤیا ب پەیسكا دەنگێ دلۆپان ڤە بلند ببم
مروڤ نەشێت بێژیت ئەڤ وێنە نە یێ جانە یان ژ نشكەكێ ڤە هاتیە كێشان، هەر كەسێ ل سەر ڤی وێنەی راوەستیت و د چ ئاستێ هزركرنێ و بیركرنێ دا بیت دێ خوشیێ ژێ وەرگریت، هوسان ژی شعر جوان دبن و وێنەیێن شعری دهێنە بەرچاڤ و خەلك حەژ شعران دكەن دەما وێنە هەبن، رحـ تێدا هەبیت و مروڤ هەست بكەت ئەو وێنە یێ دگەل مروڤی د ئاخڤیت.
دهەمان دەم ژی دا دەقێ شعری ژ وێنەیێن نە شیرین ژی یا ڤالا نینە و دبیت هندەك جاران پەیڤان جهێ خوە نەگرتبیت و دبیت ژی هوزانڤان نەشیابیت كوژیا كێشانا وێنەی دروست بینیت، هەر وەكو من ل بەراهیێ گوتی ژی، شعرا جوان و نە شیرین نینە، بەلكو هەمی رێژەی یە و هەر ئێك وەك خوە خاندنێ ددەتێ و تامێ ژێ وەردگریت. وەك ڤی وێنەی:
تیرەمار ب سەرێ تلێن وێ ڤەهاتن ، و ب ڤەجنقینا باقێن ئاسمانی ڤە ژێلەلچوون
نە شیرینیا ڤی وێنەی، هەر وەكو ئەزێ خاندەڤا دبینم، وێنێ تیرەماران ب سەرێن تلان ڤە نەشێن بالا من بو خو بكێشن، دیسان باقێن ئەسمانی، نەشێن سەرنجا من راكێشن و ئەز ڤی وێنەی ب جوان نابینم و دڤیابایە هوزانڤان زێدەتر ل سەر راوەستابایە.
زمانێ دەربرینێ و شعرەكا (خەلیل عەبدولغەفور) وەك نمونە
.jpg)
عبدالرحمن بامەرنی
شعر ژ نشكەكێ ڤە ناهێتە نڤیسین و هوزانڤان ژی هەر هوسا و ژ خورایی پەیدا نابن. ئەگەر كەسەكی بڤێت شعرێ ژی بنڤیسیت، دڤێت بو وێ شعرێ كار بكەت و داهێنان و وێنەیێن جوان بتنێ بەس نینن، ئەگەر هوزانڤانی سنعەتكاری بو دەقێ خوە یێ شعری نەبیت و زمانێ خوەیێ تایبەت نەبیت. سنعەتكاری ژی وەك خەپارەكرنێ یە بو ناڤ پەیڤان، جوانكرنا پەیڤان، تراشین، سەر راستكرنا رستێن شعری، كو ئەو رستێن هەنێ، وێنەیێ شعری بكەتە دقالبێ وێ دا و وێنە بچیتە د پەروازەیێ خوە یێ دروست دا، كو دەما خاندەڤا یان حەژێكەرێ شعری دهێت، تام و خوشیا ژ وێنەیێ شعری، ژ دەقێ شعری دبینیت، هەست بكەت كو شاعری گیانەك یێ دایە دەقێ خوە یێ شعری و ئەو شعرا هە دگەل وی بزمان دهێت.
شعر ژ نشكەكێ ڤە ناهێتە نڤیسین و هوزانڤان ژی هەر هوسا و ژ خورایی پەیدا نابن. ئەگەر كەسەكی بڤێت شعرێ ژی بنڤیسیت، دڤێت بو وێ شعرێ كار بكەت و داهێنان و وێنەیێن جوان بتنێ بەس نینن، ئەگەر هوزانڤانی سنعەتكاری بو دەقێ خوە یێ شعری نەبیت و زمانێ خوەیێ تایبەت نەبیت. سنعەتكاری ژی وەك خەپارەكرنێ یە بو ناڤ پەیڤان، جوانكرنا پەیڤان، تراشین، سەر راستكرنا رستێن شعری، كو ئەو رستێن هەنێ، وێنەیێ شعری بكەتە دقالبێ وێ دا و وێنە بچیتە د پەروازەیێ خوە یێ دروست دا، كو دەما خاندەڤا یان حەژێكەرێ شعری دهێت، تام و خوشیا ژ وێنەیێ شعری، ژ دەقێ شعری دبینیت، هەست بكەت كو شاعری گیانەك یێ دایە دەقێ خوە یێ شعری و ئەو شعرا هە دگەل وی بزمان دهێت.
خەپارەكرنا شعرێ نە ب رامانا جوانكرنا شعرێ بتنێ یە، ژبەركو هوزانڤان دەقێ خوە یێ شعری و وێنەیێن شعری ژ ناڤ سروشتی و ژناڤ هەبونێ دەردئێخیت و ئەو سروشتێ هەنێ و ئەو هەبونا هەنێ پێش وەخت هەبوینە، بتنێ هوزانڤان یێ شیایی تشتەكێ نە لڤ ژ جهـ ببەت و برییا زمانێ دەربرینێ، پێژنەكێ بدەتێ. ژیان ژی هەر هوسان بویە، هەر تشتی خزمەتكرن بو دڤێت، ئەڤە وەك شعر ئەز بەحس بكەم، شعر وەك زاروكی یە، وەك زاروكەكێ ساڤا و پێدڤی پەروەردەكرن و نازاندنێ و یاریكانە، زاروك ژی ل بەارمبەری وێ ماندیبونا پێڤە دهێتە برن، كەنیەكێ و بشكورینەكێ پێش كێش دكەت.
لێگەریان ناڤێ شعرەكا هوزانڤان خەلیل عەبدلغەفورە، د پەرتوكا (هزرێن بێ سنور) دایە كو ژلایێ كومەلا هەلبەستڤانێن گەنج ڤە هاتیە چاپكرن. دێ هەولدەین ڤێ شعرێ بێخینە بەر دەستێ خوە و بزانین، هوزانڤانی چ زمانێ شعری یێ دەربرینێ تایبەت بخو ڤەهەیە، بزانین خەپارە دشعرێ دا چاوان دهێتە كرن و كەنگی یا پێدڤی یە كو ئەو شعرا هەنێ نە بتنێ یا مەقبول بیت لدەڤ خواندەڤای دەما دخوینیت، بەلكو تەمەنێ وێ شعرێ دێ چەند بیت و دێ چەند دەنگ ڤەدەت.
ئەگەر وێنێ دەستپێكێ یێ ڤێ شعرێ وەربگرین، دەما هوزانڤان دبێژیت:
ئەو ژ مێژە بوو/ بەفر ل هیڤیا وان دباری../ دناڤ هەمی عەورا دا لێ دگەریا و/ هەمی فرێن بای فردكرن/ دا زانی با/ كا دناڤدانە/ یان ل كولانێن عەسمانی بەرزەبووینە
دڤی وێنەیێ سەری دا، ئەز بەحس ناكەم كا ئەو زمانێ دڤێ شعرێ دا هاتیە بكار ئینان، باشە یان خراب؟ بەلكو یا من مەرەم پێ، هوزانڤان چەند یێ سەركەتی بویە، كو كاریگەریێ ل سەر خاندەڤایێ خوە بكەت ب رییا وی زمانی. هەر چەندە ئەو پەیڤێن، دەستەواژەیێن هوزانڤانی بكار ئیناین هەمی د سادەنە و ب زمانەكێ سادە كو تایبەت ب هوزانڤانی ڤە هاتینە كێشان و مروڤ دشێت زوی وەربگریت، لێ زێدەتر ئەڤ جورێ وێنەیێن شعری خاندەڤایێ خوە تێر ناكەن و هوزانڤان دگرتنە بەرا تەكنیكەكا ژڤی جوری، هەولددەت بەرەڤ دوماهیەكێ ڤە بچیت، كو زێدەتر ئەڤ جورێ تەكنیكا، بو كورتە چیروكا هونەری یا گونجایە. هوزانڤانی ڤیایە تەكنیكەكێ بكاربینیت، وەك جورە پێناسەیەكێ، بەس پێناسەیەك برەنگەك دی، ژلایەكی ڤیایە خاندەڤای بدەقێ خوە یێ شعری ڤە گرێبدەت و دیسان نەڤیایە هەر زوی پیرێن ددەستێ خوە دا بو خاندەڤای ئاشكرا بكەت.
دڤی دەقێ شعری دا هوزانڤانی پەنا بریە بەر سروشتی و ڤیایە ئەو كەسێ بیركرنا وی داگیركری دگەل خوە دا بینتە زمان، دڤێرە ژی دا هوزانڤان دڤێت یێ بلیمەت تر بیت، ئەگەر حەز بكەت شعرا وی ڤەدانەكا زێدەتر هەبیت، ڤەدانا شعرێ ژی ل سەر گەلەك بنەمایان خوە دگریت، زمانێ شعرێ، نویاتی دشعرێ دا، مەعریفە، ئاستێ زانستی یێ هوزانڤانی و ئەزمونا هوزانڤانی بخو گەلەك یا گرنگە، ژبەر كو دنڤیسینا شعرەكا ژڤی رەنگی دا، مەقبولیەت دڤێت كو خاندەڤا بشێت تام و چێژەكا خوش ژ دەقێ شعری وەربگریت.
دڤێ شعرێ دا هوزاڤانی گرنگی دایە زمانێ شعری و گەلەك دبینن كو زمان ژلایێ هوزانڤانی ڤە كیانەكێ سەربەخویە و دیسان هندەكێن دی دبێژن زمان خودیكا جیهانێ یە و لڤێرە ژی دەما دبێژین هەر كەسەكی زمانێ خوە یێ شعری هەیە، نە ب وێ رامانێ یە كو ئەزمونا وی هوزانڤانی دهێتە سنورداركرن. ئەڤە ژی ئێك ژ تایبەتمەندیێن هەر هوزانڤانەكی نە، كو زمانەكێ تایبەت بخوە ڤە هەبیت ژ بو دەربرینێ و ل دوماهیێ ژی، ئەو زمانێ هەنێ یە، هێزا دەربرینێ ژلایێ وی شاعری ڤە دیار دكەت.
شعرەكا (ڤەهێل محسن) و شەفافیەت وەك نمونە
عبدالرحمن بامەرنی
چێژ یان تام وەرگرتن ژ هەر دەقەكێ شعری، بمن وەرە د دوو تشتان دا دهێتە دیتن، ئێك: ئەو پەیوەندیا هوزانڤان دناڤبەرا دەقێ خوەیێ شعری و خاندەڤای دا پەیدا دكەت و یا دوێ ژی: تام وەرگرتنە ژ ستایلێ نڤیسینا دەقی ژلایێ هوزانڤانی ڤە و مەعریفە و ئەزمونا وی یا شعری و ئەو پەیڤێن هوزانڤانی بكارئیناین و تا چ راددە د كێشانا وێنەیێن خوە دا یێ سەركەتی بویە. دەقێن خوش و یێن زێدەتر خاندەڤا حەژێ دكەن و تامێ ژێوەردگرن ژی، وەك خودیكەكا روناهیێ دهێنە نیشاندان و خاندەڤا دەمێ دهێت و دخوینیت، تا راددەیەكێ باش دشێت خوە دناڤ را ببینیت و خاندەڤا ب وێ دیتنا یان رەنگڤەدانا بەشەك ژ وی و كەساتیا وی دەمێ وێ شعرێ دخوینیت و خوە دبینیت، حێبەتی و سەرسام دبیت.
ئەگەر بگشتی ل سەر شعرا ئەڤرو ژی راوەستین ب تایبەت ئەڤا ژلایێ چەند گەنجان ڤە دهێتە نڤیسین، زێدەتر نڤیسینا شعرێ بەرەڤ شەفافیەتێ و سادەیێ ڤە دچیت، بەلێ ئەڤ سادەیی و شەفافیەتا هەنێ، نە ب وێ مەبەستێ كو شعر رەنگ و سیمایێ خوە یێ شعری ژ دەست بدەت. ئەڤا من زێدەتر مەرەم پێ ئەز دڤێ نڤیسینا خوە دا بینمە زمان، شێوەیێ نڤیسینا مژەوی یە ئەڤێن گەلەك هوزانڤانێن مە خوە دناڤ را ڤەدشێرن و گەلەك جاران ئەڤێن هەنێ دبێژن گرنگ نینە كی د شعرا مە بگەهیت یان نە. مخابن، ئەو بو وێ هزرێ دچن كو شعر بو شاعری و گوشت بو گوشت فروشی.
چێژ یان تام وەرگرتن ژ هەر دەقەكێ شعری، بمن وەرە د دوو تشتان دا دهێتە دیتن، ئێك: ئەو پەیوەندیا هوزانڤان دناڤبەرا دەقێ خوەیێ شعری و خاندەڤای دا پەیدا دكەت و یا دوێ ژی: تام وەرگرتنە ژ ستایلێ نڤیسینا دەقی ژلایێ هوزانڤانی ڤە و مەعریفە و ئەزمونا وی یا شعری و ئەو پەیڤێن هوزانڤانی بكارئیناین و تا چ راددە د كێشانا وێنەیێن خوە دا یێ سەركەتی بویە. دەقێن خوش و یێن زێدەتر خاندەڤا حەژێ دكەن و تامێ ژێوەردگرن ژی، وەك خودیكەكا روناهیێ دهێنە نیشاندان و خاندەڤا دەمێ دهێت و دخوینیت، تا راددەیەكێ باش دشێت خوە دناڤ را ببینیت و خاندەڤا ب وێ دیتنا یان رەنگڤەدانا بەشەك ژ وی و كەساتیا وی دەمێ وێ شعرێ دخوینیت و خوە دبینیت، حێبەتی و سەرسام دبیت.
ئەگەر بگشتی ل سەر شعرا ئەڤرو ژی راوەستین ب تایبەت ئەڤا ژلایێ چەند گەنجان ڤە دهێتە نڤیسین، زێدەتر نڤیسینا شعرێ بەرەڤ شەفافیەتێ و سادەیێ ڤە دچیت، بەلێ ئەڤ سادەیی و شەفافیەتا هەنێ، نە ب وێ مەبەستێ كو شعر رەنگ و سیمایێ خوە یێ شعری ژ دەست بدەت. ئەڤا من زێدەتر مەرەم پێ ئەز دڤێ نڤیسینا خوە دا بینمە زمان، شێوەیێ نڤیسینا مژەوی یە ئەڤێن گەلەك هوزانڤانێن مە خوە دناڤ را ڤەدشێرن و گەلەك جاران ئەڤێن هەنێ دبێژن گرنگ نینە كی د شعرا مە بگەهیت یان نە. مخابن، ئەو بو وێ هزرێ دچن كو شعر بو شاعری و گوشت بو گوشت فروشی.
بزانین شەفافیەت دشعرێ دا چیە و لدەف خاندەڤای چەندا مەقبولە، مە شعرەكا هوزانڤانێ گەنج (ڤەهێل محسن) لبن ناڤێ (شلق) بو بابەتێ خوە هەلبژارتیە و بزانین ڤی هوزانڤانی ئەمێن خاندەڤا چەند ب دەقێ خوە یێ شعری ڤە، گرێداینە.
ئەڤرۆ نە ئەڤرۆیە/ دەم نە دەمە/ ئاگر د ئاگری دا دسۆژیت/ ئاڤ د ئاڤێ دا دخەندقیت/ با بای دگەل خۆ دبەت/ ئاخ ئاخێ دكێشیتە بن خۆ/ تو ئەی مرۆڤ رویس مایەڤە/ دێ ب چ خۆ ستارەكەی؟
ئەگەر لڤێ پارچەیا سەری ژڤێ شعرێ سەح بكەین، هوزانڤانی پەنا بریە بەر تەكنیكەكێ كو وێنەیێن خوە دوبارەكرینە، دوبارەكرن ژی برامانا ئینانا یان كێشانا وێنەیێن نزیكی ئێك ب رامانا خوە، لێ دخوە بخوە دا ئەڤ وێنەیێن هەنێ ب شاعریانە هاتینە دارێتن و دخورستی دا وێنەگرەكێ ئاسایی نەشێت وێنەیەكێ ژڤی رەنگی بكێشیت تا كامیرا وی چەند ماركە بیت و كوالیتا وێ یا باش بیت، دەما دڤی وێنەی دا دبێژیت بو نمونە (ئاگر د ئاگری دا دسوژیت)، ئەڤ جورە وێنێن هەنێ ژی زێدەتر ئەم دنڤیسێن خوە دوپاتیێ ل سەر دكەین كو هوزانڤان گرنگیێ ب سنعەتكاریێ د دەقێن خوە یێن شعری دا بكەت و چەند ئەزمون و مەعریفەیا خوە یا شعری دارێژیتە تراشینا وێنەیێن خوە، دەقێ وی یێ شعری جوانتر و مەقبول تر دبیت ژلایێ خاندەڤای ڤە. دوبارەكرن ژی لڤێرە ئەو تەكنیكە یا من دڤیا بەحس بكەم، كو هوزانڤان دشێت چەند كودێن نوی بدەتە دەست خاندەڤایێ خوە و دهەمان دەمدا ژ بو زەنگینیا شعرا خوە كاری ل سەر وان كودێن نوی دا بكەت. یا راست ژی ئەڤ وێنەیێن دڤێ پارچەیێ دا هاتینە بەرچاڤ كرن هەمی وێنەیێن شەفاف و سادەنە، هەر وێنەیەك ژی دەستپێكا بابەتەكی یە و دڤەخواندنا هەمیان دا، هوزانڤان مە بەرەڤ بابەتەكی ڤە دبەت، كو وی ڤیایی چ بەركرن بكەتە بەر شعرا خوە و چ پەیام بگەهینیت، كو ئەو بابەتەكێ جودایە ژ یێ نڤیسینا مە.
مینا سیتاڤكێ ل شلقێ بنێرە هەكو ئاڤ
ڤەدگەریتە چیرۆكا خۆ.
ئەڤ وێنەیێ شلقێ و ئاڤێ، ئێك ژ گەلەك وێنەیانە دڤێ شعرێ دا هاتینە كێشان، ژبلی كو هەر ئێك ژێ جوداتر، هوزانڤانی ب مەرەم ئیناینە و دڤێت پەیامەكێ بگەهینتە مە، كو چ تشتەك یێ راوەستای نینە و ئەو لڤینێن هەنێ ئەڤێن ل جیهانێ و لناڤ سروشتی رویددەن، هەمی ئاماژەیەكن بو تشتەكی كو بێ ئاگەهیبونا مروڤی یان مەندبونا هزرا مروڤی یە، ئەگەر ئەم مێشكێ خوە نەدەین كاری و دگەل پێڤاژویێ نە دەینە رێ، دڤان هەمی وێنەیان ژی دا هوزانڤانی ئێك پەیام هەیە، ئەو ژی هشیاركرنا مروڤی یە و دا هەڤكێشە دروست بیت و پەیام دروست بگەهیتە مروڤی، هوزانڤانی پەنا بریە بەر وێنە و دەستەواژەیێن سادە بو ئاڤاهیێ شعرا خوە.
گولشەنگ و مەسجا ڤەشارتییا شعرێ
عبدالرحمن بامەرنی
كەڤوك، ناڤێ شعرەكا هوزانڤانا گەنج (گولشەنگ)ە و ئەڤ شعرە د روژناما وار ژمارە 683 ێ دا هاتیە بلاڤكرن. هوزانڤانێ وەك هەر كچەكا دی هەستێن خوە بەرامبەر حەژێكرنا خوە دەربرینە و ل هەبونا خوە یا دروست دگەریت، هەبونا هەر كەسەكی ژی تەمام دبیت دەما هەست بنیڤا خوە یا دوێ دكەت. لێ زمانێ شعری و زمانێ نڤیسینێ جوداهیا خوە هەیە ددەربرینێ دا، داهێنان زێدەتر سنعەتكاریە ددروستكرنا وان هەمی چیروك و سەرهاتیێن روژانە دهێنە بەرچاڤێن مروڤی.
دهندەك وێنەیان دا ئەڤ دیمەنە هاتینە كێشان (دناڤ پەقیشكێن چاڤێن تە دا، ل حازریا خوە دگەرم ـ چارەنڤیسێ خوە دگەل خەونێن تە ئاڤا دكەم ـ دناڤ هەمبێزا دەستێن تە دا دخەو دچم ـ ئەز كەڤوكیا خوە ل هنداڤی دلوڤانیا تە دبینم)....
دڤان وێنەیان دا، هوزانڤان وەك كچەكا گەنج و ئومێد بو ژیانێ هەین، وەك ئەو دنیایێ دبینیت و دخوینیت و شروڤە دكەت، وەك هەر كەسەكا دكاملانا گەنجاتیا خوە دا هزرێ ل وان تشتان دكەت یێن هەڤالێن تەمەنێ وێ تێدا دبورن، ئەڤە وەك خاندنەكا دەستپێكی نە بو ڤێ شعرێ، لێ هوزانڤان لڤێرە بتنێ نە راوەستایە و خاندنەكا دی ل پشت ڤان دیمەنان هەیە، یا مە دڤێت لێبگەرین، ئەو شیایە چ مەسج بگەهینتە مە یێن خاندەڤا و پەیاما وێ یا ڤەشارتی چبویە!
كەڤوك، ناڤێ شعرەكا هوزانڤانا گەنج (گولشەنگ)ە و ئەڤ شعرە د روژناما وار ژمارە 683 ێ دا هاتیە بلاڤكرن. هوزانڤانێ وەك هەر كچەكا دی هەستێن خوە بەرامبەر حەژێكرنا خوە دەربرینە و ل هەبونا خوە یا دروست دگەریت، هەبونا هەر كەسەكی ژی تەمام دبیت دەما هەست بنیڤا خوە یا دوێ دكەت. لێ زمانێ شعری و زمانێ نڤیسینێ جوداهیا خوە هەیە ددەربرینێ دا، داهێنان زێدەتر سنعەتكاریە ددروستكرنا وان هەمی چیروك و سەرهاتیێن روژانە دهێنە بەرچاڤێن مروڤی.
دهندەك وێنەیان دا ئەڤ دیمەنە هاتینە كێشان (دناڤ پەقیشكێن چاڤێن تە دا، ل حازریا خوە دگەرم ـ چارەنڤیسێ خوە دگەل خەونێن تە ئاڤا دكەم ـ دناڤ هەمبێزا دەستێن تە دا دخەو دچم ـ ئەز كەڤوكیا خوە ل هنداڤی دلوڤانیا تە دبینم)....
دڤان وێنەیان دا، هوزانڤان وەك كچەكا گەنج و ئومێد بو ژیانێ هەین، وەك ئەو دنیایێ دبینیت و دخوینیت و شروڤە دكەت، وەك هەر كەسەكا دكاملانا گەنجاتیا خوە دا هزرێ ل وان تشتان دكەت یێن هەڤالێن تەمەنێ وێ تێدا دبورن، ئەڤە وەك خاندنەكا دەستپێكی نە بو ڤێ شعرێ، لێ هوزانڤان لڤێرە بتنێ نە راوەستایە و خاندنەكا دی ل پشت ڤان دیمەنان هەیە، یا مە دڤێت لێبگەرین، ئەو شیایە چ مەسج بگەهینتە مە یێن خاندەڤا و پەیاما وێ یا ڤەشارتی چبویە!
ئەگەر ل كومەلگەهەكێ وەك یێ مە سەح بكەین، زێدەتر ژن خوە دبن سیبەرا زەلامی ڤە ئارام دبینیت و بو وێ خوشە ئەو زەلامێ ژیانا هاوسەرگیرێ دگەل دا دبەتە سەر، زەلامەك بهێز بیت و ئەگەر خو ژن یا ئازاد بیت و پەروەردەیا وێ یا ئازاد بیت و باوەری بخوە هەبیت ژی، لێ فشارا جڤاكێن روژهەلات دخازتە وێ چەندێ كو زەلامەك هەبیت و ئارامیێ لدەف پەیدا بكەت. بەلكو دجڤاكێن پیاو سالاری دا هەر دەم ژن خوە كێم دبینن، ئەڤ راستیا هەنێ ژی دوان هەمی دیمەنێن مە ل سەری رێزكرین دا دیار دبیت. لێ پەیاما ڤی دەقێ شعری بمن وەرە هەر دڤان دیمەنان دا دیار دبیت كو هوزانڤان واقعەكی بەرچاڤ دكەت و حەژێكرنا خوە و ئارامبونا خوە بو رەگەزێ دی دكەتە نمونە.
ئەگەر ئەڤا ل سەری مەسجا ڤەشارتی یا ڤی دەقێ شعری بیت، لێ داهێنان و سنعەتكاری دشعرێ دا و بتایبەت دەما شعر یا پەنگیای بیت ژ خاندنان، هندەك دیمەنێن دی و پێناسەیێن دی و سەروچاڤێن دی هەنە، شعرا سەركەتی ژی زێدەتر ئەوە یا چەندین رامان و مەسجان بخو ڤە دهەلگریت، ئەگەر نە، هینگێ چ جوداهیا خوە دگەل نڤیسینا چیروكەكێ یان پەخشانەكێ نابیت و رویێ دی یێ ڤێ شعرێ ژی دەما ئەم چیروكا عشقەكێ و حەژێكرنا وێ دبینین و كا چەند شیایە داهێنانێ دكوپلەیێن شعرا خوە دا بكەت، دیسان ئەڤا هەنێ ژی دگەل تەمەنەكێ گەنج و سەربور و مەعریفەیا هوزانڤانا مە و دەستەواژەیێن وێ یێن شعری دراوەستیت و كا ئەڤ دەستەواژەیێن وێ یێن شعری تا چ راددە د زەنگینن.
ئەگەر ل هندەك دیمەنێن دی ژ ڤێ شعرێ سەح بكەین، (تو دبیە سپەهیترین ئەز ـ پەرمیچكێن خوە ل بیابانا نەستا من نم نم دبارنیی)، ئەڤ دیمەنێن هەنێ خواندنەكا دی ددەنە ڤی دەقێ شعری جوداتر ژ مەسجا وێ ڤیایی بگەهینیت، ئەو ژی عەشق و حەژێكرنا وێ یە، هەر گاڤا كچ ژی شیا باوەریا كەسەكی بدەست خوە ڤە بینیت و باوەری پێ هەبیت، نەبتنێ ژیانا وێ خوەش دبیت بەلكو ژیانا وی ژی خوش دكەت و دڤی دەربارەی ژی دا هوزانڤانێ گەلەك جوان ئەڤ وێنە تراشی یە، دەما گوتی (تو دبیە سپەهیترین ئەز)، یان دەما دڤی وێنەی دا خوە ب بیابانەك دهەژمێریت، مەرەما وێ ئەو دبەرزەبونەكێ دا دژیت، هەلبژارتنا بیابانێ ژی وێنەكێ زور جوانە بو بەرزەبونێ، ژبەركو ل بیابانێ هیچ كوژیەكێ دنیایێ ژ ئێك ناهێتە جوداكرن و بتایبەت ژی ئەگەر چ نەخشە نەبن و توزا بیابانێ عەسمانی و چاڤێ روژێ بەرزەكەت.
لدوماهیا ڤێ شعرێ ژی، هوزانڤانێ مەسجا خوە یا شعری و حەژێكرنا خوە بو رەگەزێ دی تێكەلی ئێك وێنە كرینە، دەما دبێژیت (ئەز كەڤوكیا خوە ل هنداڤی دلوڤانیا تە دبینم)، ئەڤە ژی پەیامەكا جوانە بو ئەڤا مە ل سەری ئاماژە بو دای كو دجڤاكێن پیاوسالاری مافێن ژنان دهێتە خارن و زەلام نە دادیێ و توندوتیژیێ بكار دئینیت.
وەزیفەیا شعرێ ددەقەكێ (رزگار سوبحی) دا
عبدالرحمن بامەرنی
وێنێ شعری، چەندین لایەنێن خوە یێن تاری و قولاچكێن ڤەشارتی هەنە و دڤێت ئەو قولاچكێن هەنێ بهێنە رونكرن یان پەردە ل سەر بهێتە لادان و خواندنێن شعری ژی، دەرگەهەكن بو لێك نزیكبون و ئاشنابونا خواندەڤای و حەژێكەرێن شعرێ، بخودیێ ئەزمونا رەوشەنبیری و مەعریفی یا هوزانڤانی ڤە، بتایبەت ژی ئەگەر ئەو دەقێ شعری یێ ئالوز بیت و هوزانڤان ژوان كەسان بیت یێن حەز دكەن یاریان ب پەیڤان بكەن و سنعەتكاریێ دوێنەیێن خوە یێن شعری دا بكەن. رەنگە ئەڤێ چەندێ ژی جورە پەیوەندیەك دگەل كەساتیا ئالوزا هوزانڤانی هەبیت، بتایبەت ئەگەر هوزانڤان ژوان كەسان بیت یێن كێم دیار دكەن و گەلەك وەردگرن. هوزانڤانێن بڤی رەنگی ژی زێدەتر حەزدكەن جیهانێ و دەوروبەرا و ئەو تشتێن هزرێن وی مژویل دكەن، بكەنە ئێخسیر و بەندێن دەقێن خوە یێن شعری. دێ بینین ژی دڤان شعران دا، لێگەریان و دەستەواژەیێن هوزانڤانی وەك بای نە و یا ئەم ژ بای فێر بوین ژی، با كەسێ ناس ناكەت و حەز ناكەت ژی چ سنور ژ بو هەبن.
وێنێ شعری، چەندین لایەنێن خوە یێن تاری و قولاچكێن ڤەشارتی هەنە و دڤێت ئەو قولاچكێن هەنێ بهێنە رونكرن یان پەردە ل سەر بهێتە لادان و خواندنێن شعری ژی، دەرگەهەكن بو لێك نزیكبون و ئاشنابونا خواندەڤای و حەژێكەرێن شعرێ، بخودیێ ئەزمونا رەوشەنبیری و مەعریفی یا هوزانڤانی ڤە، بتایبەت ژی ئەگەر ئەو دەقێ شعری یێ ئالوز بیت و هوزانڤان ژوان كەسان بیت یێن حەز دكەن یاریان ب پەیڤان بكەن و سنعەتكاریێ دوێنەیێن خوە یێن شعری دا بكەن. رەنگە ئەڤێ چەندێ ژی جورە پەیوەندیەك دگەل كەساتیا ئالوزا هوزانڤانی هەبیت، بتایبەت ئەگەر هوزانڤان ژوان كەسان بیت یێن كێم دیار دكەن و گەلەك وەردگرن. هوزانڤانێن بڤی رەنگی ژی زێدەتر حەزدكەن جیهانێ و دەوروبەرا و ئەو تشتێن هزرێن وی مژویل دكەن، بكەنە ئێخسیر و بەندێن دەقێن خوە یێن شعری. دێ بینین ژی دڤان شعران دا، لێگەریان و دەستەواژەیێن هوزانڤانی وەك بای نە و یا ئەم ژ بای فێر بوین ژی، با كەسێ ناس ناكەت و حەز ناكەت ژی چ سنور ژ بو هەبن.
دا بزانین ئەو چ تشتن هوزانڤانێ گەنج (رزگار سوبحی) سەرقال دكەن یان ئەگەر بێژین ئەو چ تشتن هوزانڤان حەزدكەت بینتە زمان و چ پەیاما ڤەشارتی دپشت ڤێ ئالوزیێ و یاریكرنا ب پەیڤان را هەیە، دێ شعرا وی یا بناڤێ (درەوەكا سەر سپی) كو د روژناما وار ژمارە 632 دا بلاڤ بویە وەرگرین. دەما د وێنەكی دا دبێژیت:
بنێڕە!/ ژبلی كو درەوەك سەر سپی یە../ هەر وەكی ئەڤ گەردوونە،/ هەمی تشتان دەربارەی مرۆڤان دزانت/ لەورا وەكی وی دڤێت/ دزڤڕیت../ نە وەكی مرۆڤان دڤێت!
ل بەراهیێ و ئەگەر ژ تایتلێ شعرێ دەست پێبكەین، هوزانڤانی (سەر سپی) وەك هێمایەك وەرگرتیە، ئەگەر زێدەتر بێژم (سەر سپی) بو گەلەك تشتان بكار دئێت وەك مروڤێن سەر سپی یێن تژی ئەزمون و دنیا دیتی یان كو ئەڤ كەسێن هەنێ دهێنە رێزلێنان، چ ژ ئەزمونا وی یا مەعریفی بن چ ژی رێزگرتن بو تەمەنێ وان كو سپی بونا پرچی، بو ناڤ سالبونا وی ئاماژە یە و هەر ئەڤ مروڤێن هەنێ چ بكەن و چ شاشی ژی بكەن، پرچا وان یا سپی بەرچاڤ دهێتە وەرگرتن. هوزانڤانی ژی ئەڤ سپی بونا پرچا سەری ب مەرەم د شعرا خوە دا تەوزیفكریە و نە بتنێ وەك وێنە بو شعرێ وەرگرتیە، بەلكو زوم دا یە سەر ڤێ پەیڤێ و رامانا ڤێ پەیڤێ و بتایبەت ئەو چاڤێن خەلكێ مە ل ڤان جورە مروڤان سەح دكەن، تا وی راددەی ئەگەر بزانیت بیروكەیا ڤی مروڤێ هەنێ نە یا دروستە ژی لێ نا دەتە سەر ئاخفتنا وی، ژبەر هندێ ژی ب درەوەكا سەر سپی، شعرا خوە ناڤكریە.
دڤی وێنەی دا هوزانڤانی ڤیایە هندەك سنوران بشكێنیت و هەڤبەركرنا خوە دقەبارەیەكێ مەزنتر دا نیشان بدەت، دەما دهێت و دیار دكەت كو تەمەن نەشێت هەمی نهێنیێن ژیانێ بزانیت و رێ رەوێ دروستێ مروڤیایەتیێ ل سەر پرێڤە ببەت. یان دڤی وێنەی دا دەما دبێژیت:
بنێڕە!/ ل ڤی وەلاتێ هەتكبەر/ ئەم نە مرۆڤ دژین،/ دژوین دنێرین../ ما قەی هەر تشت مینا بەرێخودانا مرۆڤێن سەر سپی یە؟/ ما تو بێژی/ عشق، ژیان../ درەوەك سەر سپی یە و/ نەشێیین باوەر ژ درەوێن سەرسپی نە كەین؟
دڤی وێنەیێ دوماهیێ ژ ڤێ شعرێ، زێدەتر پەردە ل سەر پەیاما شعری هاتیە لادان، دەما هوزانڤان دبێژیت (.... نەشێین باوەر ژ درەوێن سەر سپی بكەین). هوزانڤانی چەند وێنە بەرچاڤكرینە وەك (وەلاتێ هەتكبەر، نە مروڤ دژین، بەرێخودانا مروڤێن سەر سپی)، ئەڤ وێنێن هەنێ هەمی ب پسیارەكێ ب دوماهی دهێن كو هوزانڤانی ب ئەنقەست ڤیایە پەیاما شعرێ بگەهیت و خواندەڤای بەشداری ڤێ شعرێ بكەت كو ئەو دبینیت كومەلگەهـ سەر سپی یە و ئەم گەلەك رێزێ ل كومەلگەهێ خوە دگرین، مە گەلەك پیروزی دا یە هندەك عرف و عادەتان و تا وی راددەی ئەم دزانین هندەك دبێ كێماسی نینن ژی، لێ مە سانسور بخو دروست كرینە و ئەم نەشێین نەفی بكەین مە بەرێخوە ژێ وەرگێراندی یە.
دڤێ خواندنا شعرێ ژی د ابو مە دەردكەڤیت، ئەگەر مە بڤێت كومەلگەهی بگوهورین، دڤێت ل تشتێن جوانێن كومەلگەهی بگەرین و شعر ژی هوسا ل تشتێن جوان دگەریت و زمانێ شعری ژی وەزیفەیێ عەقلی یە دناڤ پەیوەندی و دەربرینان دا.
رەنگڤەدانا پیراتیێ د شعرەكا (ئەحمەد بالایی) دا
عبدالرحمن بامەرنی
تەمەنێ مروڤی دبوریت و روژانێن مروڤی ژی دگەل دبورن و ناهێنەڤە، مە هەمیان دەرفەت ژ دەست داینە و ئەم خوزیێن دەلیڤا رادهێلین بتایبەت دەما پیراتی ب مروڤی را دگەهیت! پیراتی ژی سالوخەتەكە و هەر كەس نەشێت بهایێ وێ بزانیت تا تەمەن وی نەهێلیت. (پیراتی و هیڤیێن شكەستی) ناڤێ شعرەكا هوزانڤان ـ ئەحمەد بالایی ـ یە د پەرتوكا وی یا بناڤێ (باخچێ ئەڤینێ) دا هاتیە بلاڤكرن، دا بزانین هوزانڤان چاوان پیراتیێ ل قەلەم ددەت، دێ چەند وێنەیەكان ژڤێ شعرێ پەر كێش كەین:
(باوەر بكەن من نە دزانی سال و زەمان وسان/ زوو ل سەر مرۆڤی دەرباز دبن.....)
ئەگەر ل سەر ڤی وێنەی راوەستین، هوزانڤان ب ئینانا وێنەیەكێ سادە دەست پێدكەت، وێنەك سادە ب رامانا خوە، سادە ب زمان و دارێتنا خوە، سادە ب زمانێ خوە یێ شعری، یێ بەحسێ دیاردەیەكا سروشتی دكەت كو قوناغەكە ئەگەر تەندروستیا هەر ئێك ژ مە ب باشی پرێڤە بچیت، ئەم هەمی دێ گەهینێ، پیراتی ژی قوناغەكە مروڤ گەلەك تشتێن خوە ژ دەست ددەت، ئەو تشتێن بو مروڤی ددروست دتەمەنەكێ گونجایی دا مروڤی كربان، دپیراتیێ دا رێگری ل بەرامبەر پەیدا دبیت. ئەگەر ئەڤا چووی هەڤكێشەیا ژیانێ بیت و هەڤكێشەیەكا نە گوهور بیت، دا بزانین هوزانڤانی دڤێت مە دڤی كەڤالێ شعری دا بەرەڤ چ ڤە ببەت، ئەو چ تشتن هزرێن هوزانڤانی بو دەمەكێ دەست نیشانكری بزڤرینن ژ تەمەنێ وی، ئەگەر سەحكەینە هندەك وێنەیان كا شاعری چ دیمەن و چ وەسف بو پیراتیێ داهێناینە:
تەمەنێ مروڤی دبوریت و روژانێن مروڤی ژی دگەل دبورن و ناهێنەڤە، مە هەمیان دەرفەت ژ دەست داینە و ئەم خوزیێن دەلیڤا رادهێلین بتایبەت دەما پیراتی ب مروڤی را دگەهیت! پیراتی ژی سالوخەتەكە و هەر كەس نەشێت بهایێ وێ بزانیت تا تەمەن وی نەهێلیت. (پیراتی و هیڤیێن شكەستی) ناڤێ شعرەكا هوزانڤان ـ ئەحمەد بالایی ـ یە د پەرتوكا وی یا بناڤێ (باخچێ ئەڤینێ) دا هاتیە بلاڤكرن، دا بزانین هوزانڤان چاوان پیراتیێ ل قەلەم ددەت، دێ چەند وێنەیەكان ژڤێ شعرێ پەر كێش كەین:
(باوەر بكەن من نە دزانی سال و زەمان وسان/ زوو ل سەر مرۆڤی دەرباز دبن.....)
ئەگەر ل سەر ڤی وێنەی راوەستین، هوزانڤان ب ئینانا وێنەیەكێ سادە دەست پێدكەت، وێنەك سادە ب رامانا خوە، سادە ب زمان و دارێتنا خوە، سادە ب زمانێ خوە یێ شعری، یێ بەحسێ دیاردەیەكا سروشتی دكەت كو قوناغەكە ئەگەر تەندروستیا هەر ئێك ژ مە ب باشی پرێڤە بچیت، ئەم هەمی دێ گەهینێ، پیراتی ژی قوناغەكە مروڤ گەلەك تشتێن خوە ژ دەست ددەت، ئەو تشتێن بو مروڤی ددروست دتەمەنەكێ گونجایی دا مروڤی كربان، دپیراتیێ دا رێگری ل بەرامبەر پەیدا دبیت. ئەگەر ئەڤا چووی هەڤكێشەیا ژیانێ بیت و هەڤكێشەیەكا نە گوهور بیت، دا بزانین هوزانڤانی دڤێت مە دڤی كەڤالێ شعری دا بەرەڤ چ ڤە ببەت، ئەو چ تشتن هزرێن هوزانڤانی بو دەمەكێ دەست نیشانكری بزڤرینن ژ تەمەنێ وی، ئەگەر سەحكەینە هندەك وێنەیان كا شاعری چ دیمەن و چ وەسف بو پیراتیێ داهێناینە:
(كانیێن هیڤی و ئومێدان/ د سینگێ مرۆڤی دا هشك و زۆها دبن/ پیراتی وسان بێ وژدانە بهارا ژیێ مرۆڤی/ ب پەنجێن خوە یێن هار ڤەدچرینیت....)
دڤان وێنەیان دا، هوزانڤان پیراتیێ ب نەخوشیەكێ ناڤ دبەت و دگەل دا هەمی هیڤی و خەونێن مروڤی ب بەرئاڤ دا دچن، تا وی راددەی بەحسێ وێ ب خرابی دكەت، كو مروڤی ژێ ب ڤەجنقینیت، دەما دبێژیت (بێ وژدان، پەنجێن هار، زوها بونا كانیان.... هتد)، تا ڤێرە دبیت هەمی كەس ڤی وەسفی بدەنە پیراتیێ، بتایبەت ئەڤێن هەست دكەن گەلەك تشت یێن ژ دەستان چووین و دشیان بكەن یان خوزیا رادهێلن بو دوبارە زڤرینا تەمەنی. ئەڤ كەسێن هەست ب پیراتیێ ژی دكەن زێدەتر ئەون (یێن دل تەر، یێن حەزا ژیانێ هەی، یێن گەشبین، خودان خەون.... هتد)، هوزانڤان ژی هەر ژ سەرێ شعرا خوە تا دوماهیێ وێنەیێن شعری دكێشیتە بەر چاڤكێ كامیرا خوە و هەولددەت ڤێ ئالیسەنگیێ دناڤبەرا دوو قوناغێن تەمەنی دا دیار بكەت، ئێك پیراتی و یا دوێ ژی قوناغا گەنجاتیێ.
تا ڤێرە ئەڤ وەسفێن هەنێ هەمی كەس دشێن بەحس بكەن و گازندان ژ پیراتیێ دكەن، لێ یا مە دڤێت ئەم ژ ئەزمونا ڤی هوزانڤانی بەحس بكەین، زمانێ وی یێ شعری یە، ئەو چ تشتە ڤێ شعرێ و ڤێ وەسفكرنێ ژ دەربرینا كەسێن سادە جودا دكەت. یێ ڤێ شعرێ بخوینیت دێ زانیت چ ئەزمون و چ سال و چ سەربور دڤێ شعرێ دا هاتینە دارێتن و بەحس كرن، ئەڤ وێنەیە ژی هەمی ئەون یێن هوزانڤانی ددرێژاهیا تەمەنێ خوە دا كێشاین و وەك ئەلبومەكێ د ناخێ خوە دا هەلگرتین و هەر وەكو دزانی وەك لبنێن ئاڤاهی دێ چاوان ئێك دوو گرن. ئەز باوەرناكەم هوزانڤانی دڤێ شعرێ دا هند سەنگیا شعرا خوە دا بیتە سەر پیراتیێ هندی ئەو سەنگی بو وان وێنان تەرخانكری، ئەڤێن د پاشخانا ناخێ خوە دا هەلگرتین.
دقفلا ڤێ شعرێ ژی دا كو گەلەك ژ خواندەڤا و حەژێكەرێن شعرێ حەز دكەن، هوزانڤان وان نەهێلیتە پرێڤە و تام و چێژێ ژ شعرا وان ببینن، قفلەك پەسەندە بو خواندەڤای، كو ئەو تام و چێژا هەنێ بو بمینت و ژ سەنگا شعرێ نە ئینتە خارێ، دەما دڤی كوپلەیێ دوماهیێ دا دبێژیت:
وەرزێن ژیانا مە وەریان
تاكێن ئومێدان ڤە قڕاندن
رۆژ و هەیڤ ژ وارێ مە سل بوون
ئێدی ل سەر چیایێن مە نا هەلێتن
ستێر و هەیڤ ژ ئەسمانێ مە غەیدین
ئێدی كەوێن نێچیرێ
لبەر تاڤا وان ناچەریتن
لەوما دلێ من ژی ژ ئشقێ مریە
ئێدی ژبۆ هێلینا بەرێ نازڤریتن...
الاشتراك في:
الرسائل (Atom)